14 September: The four remaining ships of the fleet reach Rio Santa Cruz at latitude 50° S, where they remain until 18 October.
21 October: The fleet reaches Cabo Vírgenes on the feast of St Ursula and the Eleven Thousand Virgins at latitude 52° 20 ́ S, longitude 68° 21 ́ W.
7- Port of St. Cruz- Strait of Magellan- Island of the The Thieves (Guam)
Departure on October 18, 1520- Arrival March 6, 1521. 139-day journey.
Continuando nuestra derrota hacia el sur, el 21 del mes de octubre, hallándonos hacia los 52° de latitud meridional, encontramos un estrecho que llamamos de las Once Mil Vírgenes, porque ese día les estaba consagrado. Este estrecho, como pudimos verlo en seguida, tiene de largo 440 millas o 110 leguas marítimas de cuatro millas cada una; tiene media legua de ancho, a veces más y a veces menos, y va a desembocar a otro mar que llamamos Mar Pacífico. Este estrecho está limitado por montañas muy elevadas y cubiertas de nieve, y es también muy profundo, de suerte que no pudimos echar en él el ancla sino muy cerca de tierra y en veinticinco a treinta brazas de agua.
Toda la tripulación estaba tan persuadida que este estrecho no tenía salida al oeste, que no se habría aun pensado en buscarla sin los grandes conocimientos del comandante en jefe. Este hombre, tan hábil como valeroso, sabía que era necesario pasar por un estrecho muy oculto, pero que él había visto figurado en un mapa que el rey de Portugal conservaba en su tesorería, construido por Martín de Bohemia, muy excelente cosmógrafo.
Tan pronto como entramos en estas aguas, que sólo se creían ser una bahía, el capitán envió dos naves, la San Antonio y la Concepción, para examinar dónde desembocaban o terminaban; en tanto que nosotros, con la Trinidad y la Victoria, los aguardábamos a la entrada.
En la noche sobrevino una borrasca terrible que duró treinta y seis horas, que nos obligó a abandonar las anclas y a dejarnos arrastrar dentro de la bahía, a merced de las olas y del viento. Las dos naves restantes, que fueron tan combatidas como las nuestras, no lograron doblar un cabo para reunírsenos; de suerte que, abandonándose a los vientos que las empujaban siempre hacia el fondo de lo que suponían ser una bahía, esperaban naufragar ahí de un instante a otro. Pero en el momento en que se creían perdidos, divisaron una pequeña abertura que tomaron por una ensenada de la bahía, en que se internaron; y viendo que este canal no estaba cerrado, comenzaron a recorrerlo y se encontraron en otra bahía al través de la cual continuaron su derrota hasta hallarse en otra angostura, de donde pasaron a una nueva bahía todavía mayor que las precedentes. Entonces, en vez de ir hasta el fin, juzgaron oportuno regresar a dar cuenta al capitán general de lo que habían visto.
Habíanse pasado dos días sin que hubiésemos visto reaparecer las dos naves enviadas a averiguar el término de la bahía, de modo que las creíamos perdidas por la tempestad que acabábamos de experimentar; y al divisar humo en tierra, conjeturamos que los que habían tenido la fortuna de salvarse habían encendido fuegos para anunciarnos que aún vivían después del naufragio. Mas, mientras nos hallábamos en esta incertidumbre acerca de su suerte, les vimos regresar hacia nosotros, singlando a velas desplegadas, los pabellones al viento: y cuando estuvieron más cerca, dispararon varios tiros de bombardas, lanzando gritos de alegría. Nosotros hicimos otro tanto, y cuando nos refirieron que habían visto la continuación de la bahía, o mejor dicho, del Estrecho, unímonos a ellos para proseguir nuestra derrota si fuera posible.
Cuando hubimos entrado en la tercera bahía de que acabo de hablar, vimos dos desembocaduras o canales, uno al sudeste y el otro al sudoeste. El capitán general envió las dos naves, la San Antonio y la Concepción, al sudeste, para reconocer si este canal desembocaba en un mar abierto. La primera partió inmediatamente e hizo fuerza de velas, sin querer aguardar a la segunda, que quería dejar atrás, porque el piloto pensaba aprovecharse de la oscuridad de la noche para desandar el camino y regresarse a España por la misma derrota que acabábamos de hacer.
Ese piloto era Esteban Gómez, que odiaba a Magallanes por la sola razón de que cuando vino a España a hacer al Emperador la propuesta de ir a las Molucas por el oeste, Gómez había demandado y estaba a punto de obtener algunas carabelas para una expedición cuyo mando se le había de confiar. Tenía por propósito esta expedición realizar nuevos descubrimientos; pero la llegada de Magallanes fue causa de que se le negase su petición y de que no hubiese podido obtener más que una plaza subalterna de piloto; siendo, sin embargo, lo que más le irritaba encontrarse bajo las órdenes de un portugués. Durante la noche se concertó con los otros españoles de la tripulación y aprisionaron y aun hirieron al capitán de la nave, Álvaro de Mezquita, primo del capitán general, y le condujeron así a España. Esperaban haber llevado también a uno de los dos gigantes que habíamos cogido y que se encontraba a bordo de su nave, habiendo sabido a nuestro regreso que había muerto al aproximarse a la línea equinoccial, cuyo gran calor no había podido soportar.
La nave la Concepción, que no podía seguir de cerca a la San Antonio, no hizo más que cruzar en el canal esperando su regreso, aunque en vano.
Habíamos entrado con las dos naves restantes en el otro canal que quedaba hacia el sudoeste; y continuando nuestra navegación, llegamos a un río que llamamos de las Sardinas, a causa de la inmensa cantidad de este pescado que allí vimos. En ese lugar fondeamos para esperar a las otras dos naves, y estuvimos cuatro días; aunque durante este tiempo se despachó una chalupa bien equipada para ir a reconocer el término de este canal, que debía desembocar en otro mar. Los tripulantes de esta embarcación regresaron al tercer día, anunciándonos que habían visto el cabo en que concluía el Estrecho, y un gran mar, esto es, el Océano. Todos lloramos de alegría. Este cabo se llamó el Deseado, porque, en efecto, desde largo tiempo ansiábamos por verlo.
Volvimos hacia atrás para reunimos a las otras dos naves de la escuadra, pero sólo encontramos a la Concepción, y habiendo preguntado al piloto Juan Serrano qué había sido del otro buque, nos respondió que lo creía perdido porque no le había vuelto a ver desde el punto en que había embocado al canal. El comandante en jefe dio entonces orden de que se le buscase por todas partes, especialmente en el canal en que había penetrado; despachó a la Victoria hasta la desembocadura del Estrecho, disponiendo que si no lo encontraba, en un lugar bien alto y bien prominente plantasen una bandera, a cuyo pie debía dejar en una olla una carta que indicase la ruta que se iba a seguir, a fin de que se pudiese unir a la escuadra. Esta manera de avisarse en caso de separación había sido acordada en el momento de nuestra partida. De la misma manera se pusieron dos señales más en lugares culminantes de la primera bahía y en una pequeña isla de la tercera, en que habíamos visto una cantidad de lobos marinos y pájaros. El comandante en jefe que con la Concepción aguardaba el regreso de la Victoria cerca del río de las Sardinas, hizo plantar una cruz en una pequeña isla al pie de dos montañas cubiertas de nieve de donde el río deriva su origen.
En caso que no hubiésemos descubierto este estrecho para pasar de un mar a otro, el comandante en jefe tenía determinado continuar su derrota al sur hasta el grado 75 de latitud meridional, donde durante el verano no hay noche, o, al menos, muy poca; así como no hay día en invierno. Mientras nos hallábamos en el Estrecho no teníamos sino tres horas de noche, y estábamos en el mes de octubre. La costa de este Estrecho, que del lado izquierdo se dirige al sudeste, es baja: dímosle el nombre de estrecho de los Patagones [es el que hoy se conoce como estrecho de Magallanes]. A cada media legua se encuentra en él un puerto seguro, agua excelente, madera de cedro, sardinas y marisco en gran abundancia. Había también hierbas, y aunque algunas eran amargas, otras eran buenas para comer, sobre todo una especie de apio dulce que crece en la vecindad de las fuentes y del cual nos alimentamos a falta de otra cosa mejor: en fin, creo que no hay en el mundo un estrecho mejor que éste.
En el momento en que desembocábamos en el océano, presenciamos una caza curiosa que algunos pescados hacían a otros. Los hay de tres especies, esto es, dorados, albacoras y bonitos, que persiguen a los llamados peces voladores. Estos, cuando son perseguidos, salen del agua, despliegan sus nadaderas, que son bastante largas para servirles de alas, volando hasta la distancia de un tiro de ballesta: en seguida vuelven a caer al agua. Durante este tiempo, sus enemigos, guiados por su sombra, les siguen y en el momento en que vuelven a entrar en el agua, los cogen y se los comen. Estos peces voladores tienen más de un pie de largo y son un excelente alimento.
Durante el viaje cuidaba lo mejor que podía al gigante patagón que estaba a bordo, preguntándole por medio de una especie de pantomima el nombre de varios objetos en su idioma, de manera que llegué a formar un pequeño vocabulario: a lo que estaba tan acostumbrado que apenas me veía tomar el papel y la pluma, cuando venía a decirme el nombre de los objetos que tenía delante de mí y el de las maniobras que veía hacer. Entre otras, nos enseñó la manera con que se encendía fuego en su país, esto es, frotando un pedazo de palo puntiagudo contra otro, hasta que el fuego se produzca en una especie de corteza de árbol que se coloca entre los dos pedazos de madera. Un día que le mostraba la cruz y que yo la besaba, me dio a entender por señas que Setebos me entraría al cuerpo y me haría reventar. Cuando en su última enfermedad se sintió a punto de morir, pidió la cruz y la besó, rogándonos que le bautizáramos; lo que hicimos dándole el nombre de Pablo.
[34] Upon reaching fifty-two degrees toward the Antarctic Pole, we discovered most miraculously a strait on the day of the [Feast of the] Eleven Thousand Virgins, whose cape we named the Cape of the Eleven Thousand Virgins. That strait is 110 leagues or 440 miles long, and it is one-half league broad, more or less, and it leads to another sea called the Pacific Sea, and is surrounded by very lofty mountains laden with snow. There it was impossible to find bottom [for anchoring], and [it was necessary to fasten] the moorings on land twenty-five or thirty fathoms away, and if it had not been for the captain-general, we would not have found that strait, for we all thought and said that it was closed on all sides. But the captain-general, who knew that he had to make his journey by means of a well-hidden strait, which he had seen depicted on a map in the treasury of the king of Portugal, which was made by that excellent man, Martin of Bohemia, sent two ships, the San Antonio and the Concepción (for thus they were called), to discover what was at the end of the bay.
[35] We with the other two ships, the flagship, called Trinidad, and the other the Victoria, stayed inside the bay to wait for them. A great storm struck us that night, which lasted until the middle of the next day, and forced us to lift anchor and be driven here and there about the bay. The other two ships suffered a headwind and could not double a cape formed by the bay almost at its end, as they were trying to return to join us; so that they thought that they would have to run aground. But on approaching the end of the bay, and thinking that they were lost, they saw a small opening that did not appear to be an opening, but a cove, and like desperate men they hauled into it, and thus they discovered the strait by chance, and seeing that it was not a cove, but a strait with land, they proceeded farther and found a bay. And then farther on they found another strait and another bay larger than the first two. Very joyful, they immediately turned back to report to the captain-general. We thought that they had been wrecked, first, by reason of the violent storm, and second, because two days had passed and they had not appeared, and also because of certain smoke signals made by two of their men who had been sent ashore to notify us. And so, while in suspense, we saw the two ships, with sails full and banners flying to the wind, coming toward us. Upon approaching us, they suddenly discharged a number of mortars […] and cheers; then, all together, thanking God and the Virgin Mary, we went to explore farther on.
[36] After entering that strait, we found two openings, one to the southeast and the other to the southwest [205]. The captain-general sent the ship San Antonio together with the Concepción to ascertain whether that opening which was toward the southeast had an exit into the Pacific Sea. The ship San Antonio would not wait for the Concepción because it intended to flee and return to Spain, which it did. The pilot of that ship was one Estevão Gomez, and he hated the captain-general exceedingly, because before that fleet was fitted out, he had gone to the emperor to request some caravels to go and explore, but His Majesty did not give them to him because of the com- ing of the captain-general. On that account he conspired with certain Spaniards, and the next night they captured the captain of their ship, a cousin-german of the captain-general, one Alvaro de Mezquita, whom they wounded and put in irons, and in this condition took to Spain. The other giant whom we had captured was in that ship, but he died when they came into the warmer climate. The Concepción, as it was unable to keep up with that ship, waited for it, sailing about here and there. The San Antonio turned back during the night and fled through the same strait .
[37] We had gone to explore the other opening toward the southwest, finding, however, that the same strait continued. We came upon a river that we called the ‘river of Sardines,’ because there were many sardines near it, and so we stayed there for four days in order to await the two ships. During that period we sent a well-equipped boat to dis- cover the cape of the other sea. The men returned within three days, and reported that they had seen the cape and the open sea. The captain-general wept for joy, and called that cape, ‘Cape Deseado,’ for we had desired it for a long time. We turned back to look for the two ships, but we found only the Concepción, and upon asking them where the other one was, João Serrão, who was captain and pilot of the Concepción (and also of that ship that had been wrecked), replied that he did not know, and that he had never seen it after it had entered the opening. We sought it in all parts of the strait, as far as that opening through which it had fled. The captain-general sent the ship Victoria back to the entrance of the strait to ascertain whether the ship was there, and orders were given them, if they did not find it, to plant a banner on the summit of some small hill with a letter in an earthen pot buried in the earth near the banner, so that if the banner were seen the letter might be found, and the ship might learn the course that we were sailing, for this was the arrangement made between us in case we became separated. Two banners were planted with their letters: one on a little eminence in the first bay, and the other in an islet in the third bay where there were many seawolves and large birds.
The captain-general waited for the ship with his other ship near the river of Isleo, and he had a cross set up in an islet near that river, which flowed between high mountains covered with snow and emptied into the sea near the river of Sardines. Had we not dis- covered that strait, the captain-general had determined to go as far as seventy-five degrees toward the Antarctic Pole, where in that latitude, during the summer season, there is no night, or if there is any night it is but short, and so in the winter with the day.
[38] In order that your most illustrious Lordship may believe it, when we were in that strait, the nights were only three hours long, and it was then the month of October. The land on the left-hand side of that strait turned toward the southeast and it was low. We called that strait the ‘strait of Patagonia,’ where one finds the safest of ports every half league in it, excellent waters, the finest of wood (but not of cedar), fish, sardines, and missiglioni, while smallage, a sweet herb (although there is also some that is bitter), grows around the springs, of which we ate for many days as we had nothing else. I believe that there is not a more beautiful or better strait in the world than that one. In that Ocean Sea one sees a very amusing fish hunt: the fish [that hunt] are of three sorts, and are one cubit and more in length, and are called dorado, albicore, and bonito, which follow the flying fish called colondrini, which are one span and more in length and very good to eat. When the above three kinds [of fish] find any of those flying fish, the latter immediately leap from the water and fly, as long as their wings are wet, more than a crossbow’s flight. While they are flying, the others run along behind them under the water following the shadow of the flying fish; the latter have no sooner fallen into the water than the others immediately seize and eat them: it is a truly beautiful thing to see .
[39] Words of the Patagonian giants:
1] For head her
2] For eye other
3] For nose or
4] For eyebrows occhechel
5] For eyelids sechechiel
6] For nostrils oresche
7] For mouth xiam
8] For lips schiahame
9] For teeth phor
10] For tongue schial
11] For chin sechen
12] For hair archir
13] For face cogechel
14] For throat ohumez
15] For occiput schialeschin
16] For shoulders pelles
17] For elbow cotel
18] For hand chene
19] For palm of hand canneghin For finger cori
21] For ears sane
22] For armpit salischin
23] For breasts othen
24] For chest ochij
25] For body gechel
26] For penis sachet
27] For testicles sacaneos
28] For vagina isse
29] For communication with women io hoi
30] For thighs chiaue
31] For knee tepin
32] For rump schiaguen
33] For buttocks hoij
34] For arm mar
35] For pulse holion
36] For legs coss
37] For foot thee
38] For heel tere
39] For ankle perchi
40] For sole of foot caotscheni
41] For fingernails colim
42] For heart thol
43] For to scratch gechare
44] For cross-eyed man calischen
45] For young man calemi
46] For water holi
47] For fire ghialeme
48] For smoke giaiche
49] For no ehen
50] For yes rey
51] For gold pelpeli
52] For lapis lazuli secheg
53] For sun calexchen
54] For stars settere
55] For sea aro
56] For wind oni
57] For storm ohone
58] For fish hoi
59] For to eat mechiere
60] For bowl elo
61] For pot aschanie
62] For to ask ghelhe
63] For come here hon si
64] For to look choime
65] For to walk rey
66] For to fight oamaghce
67] For arrows sethe
68] For dog holl
69] For wolf ani
70] For to go a long distance schien
71] For guide anti
72] For snow then
73] For to cover hiam
74] For ostrich, a bird hoihoi For its eggs iam
76] For the powder of the herb they eat chapae
77] For to smell os
78] For parrot cheche
79] For birdcage cleo
80] For missiglioni siameni
81] For red cloth terechai
82] For cap aichel
83] For black ainel
84] For red taiche
85] For yellow peperi
86] For to cook yrocoles
87] For belt cathechin
88] For goose cache
89] For their big devil Setebos
90] For their small devils Cheleule
All the above words are pronounced in the throat, for such is their method of pronunciation.
[40] That giant whom we had in our ship told me those words; for when he, upon asking me for capac, that is to say, bread, as they call that root which they use as bread, and oli, that is to say, water, saw me write those words, and afterward when I, with pen in hand, asked him for other words, he understood me. Once I made the sign of the cross, and, showing it to him, kissed it, he immediately cried out ‘Setebos’, and made me a sign that if I made the sign of the cross again, Setebos would enter into my body and cause me to die. When that giant was sick, he asked for the cross, and embraced it and kissed it many times. He decided to become a Christian before his death; we called him Paul. When those people wish to make a fire, they rub a sharpened piece of wood against another piece until the fire catches in the pith of a certain tree, which is placed between those two sticks.
Pagkatapos pumunta sa limampu’t dalawang digri patúngo sa parehong polo, natagpuan namin ang isang kipot sa araw ng [Pista ng] Labing-isang Libong Birhen [21 Oktubre], na ang pinunò’y tinatawag na Capo de le Undici Millia Vergine dahil sa nasabing napakadakilang himala. Isandaan at sampung liga o 440 milya ang habà ng naturang kipot, at may lápad na mahigit-kumulang kalahating liga. Lumalagos ito sa isa pang dagat na tinatawag na Dagat Pasipiko, at pinalilibutan ng mga kaytataas na bundok na kinukumutan ng niyebe. Imposibleng mahanap ang ilalim doon [para sa pagbababa ng angkla], ngunit [kinakailangang ikabit] ang mga pangdaong sa lupaing may layong 25 o 30 dipa. Kung hindi dahil sa kapitán-heneral, hindi namin mahahanap ang naturang kipot, sapagkat inakala naming sarado ito sa lahat ng panig. Ngunit ang kapitán- heneral na batid kung saan maglalayag upang hanapin ang kubling-kubling kipot, na nakita niyang inilarawan sa mapa sa kabang-yaman ng hari ng Portugal at ginawa ninyong mahusay na tao, si Martin de Boemia, ay nagpadalá ng dalawang barko, ang “Sancto Anthonio” at ang “Conceptione” (na siyáng tawag sa kanilá), upang tuklasin kung ano ang nása loob ng Tangos de la Baia. Nanatili kami, kasáma ang kabilâng dalawang barko, [na siyáng] ang punòng barkong tinatawag na “Trinitade,” at ang isa pa, ang “Victoria,” sa loob ng look upang antayin silá. Tinamaan kami ng isang malakas na sigwa noong gabíng iyon, na tumagal hanggang tanghali ng sumunod na araw, at kinailangan naming magtaas ng angkla at bayaan ang aming mga sarili na maanod paroon at parito sa look. Nagtamo ang kabilâng dalawang barko ng pasalungat na hangin at hindi kinayang makaliko sa isang tangos na binubuo ng look sa halos dulo nitó, sapagkat sinusubukan niláng
Unang Paglalayag Paikot ng Daigdig 43
bumalik upang samáhan kami; kayâ inakala niláng kinailangan niláng sumadsad sa dalampasigan. Subalit sa kaniláng paglapit sa dulo ng look, at sa pag-aakalang naliligaw na silá, nakakita silá ng maliit na bukana na hindi mukhang bukana, kung hindi ay isang biglang liko. Tulad ng mga desperadong tao, lumiko silá papasók, at sa gayon ay aksidenteng natuklasan ang kipot. Pagkakitang hindi ito isang biglang liko kung hindi ay isang kipot na may lupain, sumulong silá at nakatagpo ng look. At sa unahán pa ay nakakita uli ng isa pang kipot at isa pang look na mas malaki kaysa naunang dalawa. Napakasaya niláng agarang bumalik upang mag-ulat sa kapitán-heneral. Inakala naming wala na silá: una, dahil sa isang marahas na sigwa; at ikalawa, dahil lumipas na ang dalawang araw at hindi pa rin silá lumilitaw, at dahil din sa ilang [senyas ng] usok na ginawa ng dalawa sa kaniláng mga tauhan na ipinadalá sa pampang upang abisuhan kami. At kayâ naman, hábang nása sandali ng pananabik, nadatnan namin ang dalawang barkong punô ang mga layag at lumilipad sa hangin ang mga bandera, papunta sa amin. Nang nakalapit na silá sa amin sa ganitong paraan, bigla siláng nagpaputok ng ilang kanyon, at sumabog sa palakpakan. Pagkatapos naming lahat magpasalamat sa Panginoon at kay Birheng Maria, naglayag na kami upang tumuklas [ng kipot] sa unahán.
Pagkatapos pumasok sa naturang kipot, natagpuan namin ang dalawang bukana, isa sa timog-silangan at isa sa timog-kanluran. Ipinadalá ng kapitán- heneral ang barkong “Sancto Anthonio” kasáma ng “Conceptione” upang alamin kung lumalagos patúngong Dagat Pasipiko ang bukáng pa-timog-silangan. Hindi na maaantay ng barkong “Sancto Anthonio” ang “Conceptione,” dahil balak nitóng tumakas at bumalik ng España—na nagawa nga nitó. Isang nagngangalang Stefan Gomes ang piloto ng naturang barko at labis niyang kinamumuhian ang kapitán-heneral, dahil bago pa maihanda ang plotang iyon, pumunta siyá sa emperador upang kumuha ng ilang caravel na gagamitin upang tumuklas ng mga lupain, ngunit hindi siyá pinagbigyan ng Kamahalan dahil sa pagdatíng ng kapitán-heneral. Dahil dito ay kinuntsaba niya ang ilang Español, at sa sumunod na gabí ay dinakip ang kapitán ng kaniláng barko, na pinsan ng kapitán-heneral, isang nagngangalang Alvaro de Meschita, na kaniláng sinugatan at ibinilanggo, at ganitong kalagayan naglayag patúngong España.
44 Unang Paglalayag Paikot ng Daigdig
Sakay ng barkong iyon ang isang higanteng dinakip namin,ngunit namatay siyá nang sumapit ang init. Dahil hindi nitó káyang sundan ang naturang barko, inantay ito ng “Conceptione,” na naglayag paroon at parito. Bumalik ang “Sancto Anthonio” pagkagabi at tumakas gámit ang parehong kipot. Nagtúngo naman kami upang galugarin ang kabilâng bukanang pa-timog-kanluran. Pagkatapos matuklasang tuwid at tuloy-tuloy ito, natagpuan namin ang isang ilog na tinawag naming ilog ng Sardine, dahil maraming sardinas malápit dito. Kayâ namalagi kami doon nang apat na araw upang antayin ang dalawang barko. Hábang naroon, nagpadalá kami ng isang bangkang may sapat na kagamitan upang galugarin ang tangos ng kabilâng dagat. Bumalik ang mga tauhan sa loob ng tatlong araw, at iniulat na nakita nilá ang tangos at ang malawak na dagat. Naiyak sa tuwa ang kapitán-heneral, at tinawag ang naturang tangos bílang Tangos Dezeado, sapagkat matagal na namin itong hinahangad. Bumalik kami upang hanapin ang dalawang barko, ngunit natagpuan lámang ang “Conceptione.” Nang natanong silá kung nasaan ang isang barko, tumugon si Johan Serrano, na siyáng kapitán at piloto ng naunang barko (at ng nawasak na barko rin), na hindi niya alam, at na hindi niya ito nakita pagkatapos pumasok sa bukana. Hinanap namin ito sa lahat ng bahagi ng kipot, sinlayo sa naturang bukana kung saan ito tumakas, at ipinadalá ng kapitán-heneral ang barkong “Victoria” pabalik sa pasukan ng kipot upang alamin kung naroon ang barko. Binigyan silá ng utos na, kung hindi nilá ito mahahanap, magtanim ng bandera sa tuktok ng isang munting buról na may liham sa isang palayok na ililibing sa lupa malápit sa bandera, nang sa gayon ay mahahanap ang liham kapag madatnan ang bandera at maaaring mabatid ng barko ang landas naming tinatahak. Dahil ito ang usapan sa pagitan namin kung sakaling mahihiwalay kami sa isa’t isa. Dalawang bandera ang itinanim kasáma ang kaniláng mga liham—isa sa isang munting mataas na lugar sa unang look, at ang isa sa isang munting isla sa ikatlong look kung saan maraming dagat-lobo at malalakíng ibon. Inantay ng kapitán-heneral ang barko gámit ang isa pa niyang barko malápit sa ilog ng Isleo, at nagpatayô siyá ng krus sa isang munting isla malápit sa naturang ilog, na siyáng umaagos sa pagitan ng matataas na bundok na kinukumutan ng niyebe at bumubuhos sa dagat malápit sa ilog ng Sardine.
Kung hindi namin natuklasan ang naturang kipot, desidido ang kapitán- heneral na maglayag nang sinlayo ng pitumpu’t limang digri patúngong Polong Antarctico. Sa ganoong latitud, sa panahon ng tag-init, walang gabí, o kung mayroon mang gabí ay napakaikli, at ganoon din kapag araw sa taglamig. Upang maniwala ang inyong pinakabantog na Kamahalan, noong naroon kami sa naturang kipot, tatlong oras lámang ang mga gabí, at buwan noon ng Oktubre. Mababa at nakaharap patúngong timog-silangan ang lupain sa kaliwang panig ng naturang kipot. Tinawag namin ang kipot na iyon bílang kipot ng Patagonia. Matatagpuan doon ang mga pinakaligtas na daungan bawat kalahating liga, tubig, ang pinakamainam na kahoy (ngunit hindi ang cedar), isda, sardinas, at missiglioni, hábang tumutubo naman sa paligid ng mga bukal ang smallage, isang matamis na yerba (ngunit mayroong ilan na mapait). Kinain namin ito nang ilang araw sapagkat wala na kaming ibá. Naniniwala akong wala nang mas gaganda pa o mas mainam na kipot sa buong mundo kaysa iyon. Sa naturang Dagat Karagatan, makikita kung paano mangaso ang isang labis na nakatutuwang isda. Tatlong uri ang mga isda[ng nangangaso], at may hábang isang dipa at mahigit, at tinatawag na dorado, albacore, at bonito. Sinusundan ng mga naturang isda ang lumilipad na isdang tinatawag na colondrini na may habàng isang palad at mahigit at napakasarap kainin. Kapag natatagpuan ng nasabing tatlong uri [ng isda] ang kahit ano sa mga naturang lumilipad na isda, agarang lulukso mula sa tubig ang hulí at lilipad hábang basâ pa ang kaniláng mga pakpak—mas matagal kaysa lipad ng isang crossbow. Hábang lumilipad silá, susundan ng ibá sa ilalim ng tubig ang anino ng lumilipad na isda. Pagkahulog ng hulí sa tubig ay mabilis siláng dadakmain at kakainin ng ibá. Labis itong nakatutuwang panoorin.
Salita ng mga higanteng taga-Patagonia
Para sa Ulo her
para sa Mata other
para sa Ilong or
para sa mga Kilay occhechel
para sa mga Talukap ng mata sechechiel
para sa mga Bútas ng ilong oresche
para sa Bibig xiam
para sa mga Labì schihame
para sa mga Ngipin phor
para sa Dila schial
para sa Babà sechen
para sa Buhok archiz
para sa Mukha cogechel
para sa Lalamunan ohumez
para sa Kukote schialeschin
para sa mga Balikat pelles
para sa Siko cotel
para sa Kamay chene
para sa Palad ng kamay caimeghin
para sa Daliri cori
para sa mga Tainga sane
para sa Kilikili salischin
para sa Utong othen
Dibdib ng babae ochij
para sa Katawan gechel
para sa Titi sachet
para sa mga Bayag sacancas
para sa Puki isse
para sa Pakikipagtalik sa mga babae jo hoi
para sa mga Hita chiane
para sa Tuhod tepin
para sa Puwitan schiaguen
para sa Puwit hoij
para sa Braso maz
para sa Pulso holion
para sa mga Binti coss
para sa para sa Paa thee
para sa Sakong tere
para sa Bukong-bukong perchi
para sa Talampakan caotscheni
para sa mga Kuko colim
para sa Puso thol
para sa Kamutin gechare
para sa Duling na tao calischen
para sa Batàng tao calemi
para sa Tubig holi
para sa Apoy ghialeme
para sa Usok giaiche
para sa Hindi ehen
para sa Oo rey
para sa Bulawan pelpeli
para sa Lapis lazuli secheg
para sa Araw calexcheni
para sa mga Bituin settere
para sa Dagat aro
para sa Hangin oni
para sa Bagyo ohone
para sa Isda hoi
para sa Kainin mechiere
para sa Mangkok elo
para sa Palayok aschanie
para sa Tanungin ghelhe
para sa Halika dito hai si
para sa Tingnan chonne
para sa Maglakad rey
para sa Labánan oamaghce
para sa mga Palaso sethe
para sa Áso holl
para sa Lobo [wolf] ani
para sa Maglakbay nang malayo schien
para sa Gabay anti
para sa Niyebe theu
para sa Takpan hiani
para sa Ostrich, isang ibon hoihoi
para sa mga Itlog nitó jani
para sa pulbos ng yerbang kinakain nilá capac
para sa Amuyin os
para sa Loro cheche
para sa Kanaway, isang ibon cleo
para sa Missiglioni siameni
para sa Pulang Tela terechae
para sa Kupya aichel
para sa Itim ainel
para sa Pula taiche
para sa Dilaw peperi
para sa Lutuin yrocoles
para sa Sinturon catechin
para sa Gansa cache
para sa kaniláng malaking Demonyo Stebos
para sa kaniláng maliliit na Demonyo Cheleule
Binibigkas lahat ng salita sa itaas sa lalamunan, sapagkat iyon ang kaniláng paraan ng pakikipag-usap.
Sinabi sa akin ang mga salitâng iyon ng higanteng isinakay namin sa aming barko; sapagkat nang nakita niya—pagkahingi niya sa akin ng capac, ibig sabihin, tinapay, na tawag nilá sa ugat na ginagamit nilá bílang tinapay, at oli, ibig sabihin, tubig—akong mabilisang isulat ang mga salitâng iyon, at pagkaraan nang hiningan ko siyá ng ibá pang salita hábang may hawak na panulat, naintindihan niya ako. Noong isang beses ay nag-antanda ako, at pagkakita sa kaniya ng krus ay hinalikan niya ito. Agad niyang sumigaw ng “Setebos,” at sumenyas na kapag muli akong nag-antanda, papasok si Setebos sa katawan ko at papasabugin ito. Nang nagkasakit ang higanteng iyon, hiningi niya ang krus, at pagkatapos yakapin at halikan ito nang maraming beses, hinangad na maging Kristiyano bago mamatay. Tinawag namin siyang Paulo. Kapag gustong lumikha ng apoy ng mga táong iyon, kinakaskas nilá ang isang hinasàng piraso ng kahoy sa isa pang piraso hanggang umusbong ang apoy sa ubod ng isang uri ng punò, na siyáng inilalagay sa pagitan ng dalawang naturang patpat.