[Europeans make their first contact with Filipinos on Homonhon Island.]
[Our ancestors from Suluan discover in Homonhon the helpless crew. Magellan embraces the local chief and requests food and drinks. The local chief provides him with what they have at that moment.]
El lunes, dieciocho del mes, después de la comida, vimos venir hacia nosotros una embarcación con nueve hombres, con cuyo motivo el comandante ordenó que ninguno hiciese el menor movimiento o dijese la menor palabra sin su permiso. Cuando llegaron a tierra, el jefe de ellos se dirigió al comandante, manifestándole por ademanes el placer que experimentaba en vernos. Cuatro de los más adornados se quedaron con nosotros, habiendo ido los restantes a llamar a sus compañeros que estaban ocupados de la pesca y con los cuales regresaron.
El comandante, viéndolos tan tranquilos, les hizo dar de comer, ofreciéndoles al mismo tiempo algunos bonetes rojos, pequeños espejos, peines, cascabeles, algunas telas, objetos de marfil y otras bagatelas semejantes. Los isleños, encantados de la acogida del capitán, le regalaron pescado, un vaso lleno de vino de palma, que llaman uroca, plátanos de más de un palmo de largo y otros más pequeños, aunque de mejor gusto, y dos frutos del cocotero, indicándonos a la vez por señales que por el momento no tenían más que ofrecernos, pero que en cuatro días más regresarían trayéndonos arroz, que llaman umay, cocos y otros víveres.
Los cocos son el fruto de una especie de palma, de que sacan su pan, su vino, su aceite y su vinagre. Para procurarse el vino, hacen en la cúspide de la palma una incisión que penetra hasta la médula, por donde sale gota a gota un licor que se asemeja al mosto blanco, pero que es un tanto agrio. Recogen este licor en los tubos de una caña del grueso de una pierna, que se ata en el árbol y que se tiene cuidado de vaciar dos veces al día, mañana y tarde.
El fruto de esta palmera es del tamaño de la cabeza de un hombre y aun algunas veces más grande; su corteza primera, que es verde, tiene dos dedos de espesor y está compuesta de filamentos de que se sirven para hacer las cuerdas que usan para sus embarcaciones. Encuéntrase, en seguida, una segunda corteza más dura y más consistente que la de la nuez, de la cual, quemándola, sacan un cierto polvo que utilizan. Hay en el interior una médula blanca, del espesor de un dedo, que se come a guisa de pan, con la carne y el pescado. En el centro de la nuez y en medio de esta médula existe un licor transparente, dulce y fortificante, y si después de haber vaciado este licor en un vaso, se le deja reposar, toma la consistencia de una manzana. Para procurarse el aceite se toma la nuez, dejando fermentar la médula con el licor, y haciéndolo hervir en seguida resulta un aceite espeso como mantequilla.
Para obtener el vinagre, se deja en reposo el líquido solo, el cual, estando expuesto al sol, se pone ácido y parecido al vinagre que se hace del vino blanco. Nosotros fabricábamos también un licor que se asemejaba a la leche de cabra, raspando la médula, remojándola en el mismo líquido y colándola en seguida. Los cocoteros se parecen a las palmeras que dan los dátiles, aunque sus troncos, sin poseer tan gran número de nudos, no son tampoco bien lisos.
Una familia de diez personas puede mantenerse de dos cocoteros, practicando alternativamente cada semana las incisiones en el uno y dejando reposar al otro, a fin de que una sangría permanente del líquido no les haga perecer. Se nos ha dicho que un cocotero vive un siglo entero.
Los isleños se familiarizaron bastante con nosotros, por cuyo medio pudimos saber de ellos los nombres de muchas cosas, especialmente de los objetos que nos rodeaban; así fue como supimos que su isla se llamaba Zuloan. No es muy grande. Sus habitantes eran afables y honrados. Por deferencia a nuestro jefe, le condujeron en sus canoas a los depósitos en que tenían sus mercaderías, como clavo de olor, pimienta, nuez moscada, oro, etc., dándonos a entender por señas que las regiones hacia donde nos dirigíamos producían en abundancia todas estas especias. El comandante les invitó, a su vez, a que pasasen a bordo de su nave, donde les hizo ver todo lo que podía sorprenderles por la novedad. En el momento en que iban a partir hizo disparar una bombarda, de la que se espantaron tanto que muchos se preparaban a tirarse al mar para huir, aunque no costó mucho persuadirles de que no tenían nada que temer, de suerte que se despidieron tranquilamente, asegurándonos que regresarían muy pronto, según nos lo habían prometido antes. La isla desierta en la cual estábamos instalados la nombran los insulares Humunu, pero nosotros la designamos con el nombre de Aguada de los Buenos Indicios, porque habíamos encontrado ahí dos vertientes de un agua exquisita, y porque observamos las primeras señales de que había oro en el país. Se encuentra también en ella el coral blanco, árboles cuyos frutos, más pequeños que los de nuestros almendros, se asemejan mucho a los piñones del pino, varias especies de palmeras, de las cuales algunas producen fruto comestible, y otras no.
Habiendo percibido a nuestro derredor cierto número de islas, el quinto domingo de cuaresma, que se llama de Lázaro, les dimos el nombre de archipiélago de San Lázaro [luego se llamó Filipinas]. Se halla situado hacia el grado diez de latitud septentrional y a ciento sesenta y uno de longitud de la línea de demarcación.
[51] On Monday afternoon, 18 March, after eating, we saw a boat coming toward us with nine men in it; therefore, the captain-general ordered that no one should move or say a word without his permission. When those men reached the shore, their chief went immediately to the captain-general, giving signs of joy because of our arrival . Five of the most ornately adorned of them remained with us, while the rest went to get some others who were fishing, and so they all came. The captain-general, seeing that they were reasonable men, ordered food to be set before them, and gave them red caps, mirrors, combs, bells, ivory, bocasine, and other things. When they saw the captain’s courtesy, they presented fish, a jar of palm wine, which they call uraca, figs more than one span long, and others that were smaller and more delicate, and two coconuts. They had nothing else then, but made us signs with their hands that they would bring umay or rice, and coconuts and many other articles of food within four days.
[52] Coconuts are the fruit of the palm tree. Just as we have bread, wine, oil, and milk, so these people get everything from those trees. They obtain wine in the following manner: they make a hole in the heart of the tree at the top called palmito, from which distils a liquor that resembles white must; it is sweet but somewhat tart, and [is gathered] in canes [of bamboo] as thick as the leg and thicker. They fasten the bamboo to the tree at evening for the morning, and in the morning for the evening. That palm bears a fruit, namely, the coconut; this coconut is as large as a man’s head or thereabouts. Its outside husk is green and thicker than two fingers, and certain filaments are found in that husk, whence is made cord for binding together their boats. Under that husk there is a hard shell, much thicker than the shell of the walnut, which they burn and from which they derive a powder that is useful to them. Under that shell there is a white marrowy substance one finger in thickness, which they eat fresh with meat and fish as we do bread; and it has a taste resembling the almond, and it could be dried and made into bread. There is a clear, sweet water in the middle of that marrowy substance that is very refreshing, and when that water stands for a while after having been collected, it congeals and becomes like an apple. When the natives wish to make oil, they take that coconut, and allow the marrowy substance and the water to putrefy; then they boil it and it becomes oil like butter. When they wish to make vinegar, they allow only the water to putrefy, and then place it in the sun, and a vinegar results like [that made from] white wine. Milk can also be made from it, for we made some: we scraped that marrowy sub- stance and then mixed the scrapings with its own water, which we strained through a cloth, and so obtained milk like goat’s milk. Those palms resemble date palms, and although not smooth they are less knotty than date palms. A family of ten persons can support itself on two trees, by utilizing one for eight days and then the other for eight days for the wine, for if they did otherwise, the trees would dry up; and they last one hundred years.
[53] Those people became very familiar with us; they told us many things, their names and those of some of the islands that could be seen from that place. Their island was called Suluan and it is not very large. We took great pleasure with them, for they were very pleasant and conversable. In order to show them greater honour, the captain-general took them to his ship and showed them all his merchandise: cloves, cinnamon, pepper, ginger, nutmeg, mace, gold, and all the things in the ship. He had some mortars fired for them, which greatly frightened them, and they tried to jump out of the ship. They made signs to us that the articles just mentioned grew in that place where we were going. When they were about to retire they took their leave very gracefully and neatly, saying that they would return according to their promise. The island where we were is called Homonhon; but since we found two springs there of the clearest water, we called it ‘the watering-place of good signs,’ for there were the first signs of gold, which we found in those districts. We found a great quantity of white coral there, and large trees with fruit a trifle smaller than the almond and resembling pine seeds, and also many palms, some of them good and others bad. There are many islands in that district, and therefore we called them ‘the Archipelago of San Lazaro,’ as they were discovered on the Sunday of St Lazurus; they lie in ten degrees of latitude toward the Arctic Pole, and in a longitude of 161 degrees from the line of demarcation.
Noong hápon ng Lunes, 18 Marso, nadatnan naming papalapit sa amin ang isang bangkang may lulang siyam na laláki. Dahil dito, iniutos ng kapitán-heneral na walang maaaring gumalaw o magsalita nang hindi niya pinahihintulutan. Pagdaong ng mga laláki, kaagad pinuntahan ng kaniláng pinunò ang kapitán-heneral, at nagpapamalas ng ligaya sa aming pagdatíng. Nanatili sa amin ang lima sa pinaka-may-gayak sa kanilá, hábang sinundo ng ibá ang mga kasámang nangingisda, at sa gayon ay dumatíng siláng lahat. Sapagkat nakita niyang rasonable siláng mga laláki, iniutos ng kapitán-heneral na paghainan silá ng pagkain, at binigyan niya ng mga pulang kupya, salamin, suklay, kampana, garing, bocasine, at ibá pang bagay. Nang nakita nilá ang kagandahang loob ng kapitán-heneral, naghain silá ng isda, isang bangâ ng alak mula sa punò ng niyog na tinawag niláng uraca [arrack], mga bungang mas mahabà sa isang palad [saging], at ibá pang mas maliliit at mas maseselan, at dalawang buko. Wala na siláng ibáng dalá ngunit sumenyas gámit ang kaniláng mga kamay na magdadalá silá ng umay o kanin, at mga buko at ibá pang uri ng pagkain sa loob ng apat na araw.
Mga bunga ng punò ng niyog ang buko. Kung paano táyo mayroong tinapay, alak, mantika, at sukà, ganoon din kinukuha ng mga táong iyon ang lahat mula sa nasabing punò. Sa ganitong paraan nilá kinukuha ang alak. Bubutasan nilá ang puso ng nasabing niyog sa tuktok na tinatawag na palmito, kung mula saan masasalà ang isang inuming katulad ng puting ulop. Matamis ngunit may tapang ang nasabing inumin, at [iniipon] sa mga túbo [ng kawayan] na singkapal ng binti at mas makapal. Itinatali nilá ang kawayan sa punò sa gabí para sa umaga, at sa umaga para sa gabí. Nagbubunga ang niyog ng prutas, na siyáng tinatawag na buko, na sinlaki ng ulo o kalapit nitó. Lunti ang panlabas nitóng balát at mas makapal sa dalawang daliri. May mga himaymay na nakapaloob sa nasabing balát, na siyáng ginagawang tali upang ipangbigkis sa kaniláng mga bangka. May matigas na talukab sa ilalim ng nasabing balát, mas makapal sa talukab ng walnut, at siyá namang sinusunog nilá upang gawing pulbos na may silbi para sa kanilá. Sa ilalim ng nasabing talukab ay may mala-bulalóng laman na singkapal ng isang daliri, at kinakain niláng hilaw kasabay ng karne at isda tulad ng pagkain natin ng tinapay; at kalasa nitó ang almendras. Maaari itong ibilad sa araw at gawing tinapay. May malinaw, matamis na tubig sa gitna nitóng mala-bulalóng laman na talagang nakapapawi ng pagod. Kapag pansamantalang iniwan ang naturang tubig pagkatapos makolekta, namumuo ito at nagiging parang isang mansanas. Kapag nais gumawa ng mantika ng mga katutubo, kinukuha nilá ang buko, at hinahayaang mabulok ang mala-bulalóng laman at ang tubig. Pagkatapos ay pakukuluin nilá ito at magiging mala-mantikilyang mantika. Kapag gusto niláng gumawa ng sukà, ang tubig lámang ang hinahayaan niláng mabulok, pagkatapos ay ibinibilad na sa araw, at ang resulta ay sukà na parang [iyong ginawa mula sa] puting alak. Maaaring gumawa ng gatas mula dito, sapagkat nakagawa kami ng kaunti. Kinayod namin ang mala-bulalóng laman at sakâ inihalo ang mga nakudkod sa sarili nitóng tubig na siyáng sinalà namin sa tela, at sa gayon ay nakakuha ng gatas tulad ng gatas ng kambing. Katulad ang mga punòng iyon ng mga palma ng datiles, at kahit hindi silá makinis ay di-kasing mabuko tulad ng hulí. Káyang suportahan ng dalawang punò ang isang pamilya ng sampung katao, sa pamamagitan ng paggamit ng isang punò sa loob ng isang linggo at ang isa pa sa susunod na walong araw para sa alak; sapagkat kung hindi nilá ito gagawin, matutuyo ang mga punò. Tumatagal ang mga ito ng isang siglo.
Lubos naming nakilála ang mga táong iyon. Marami siláng sinabi sa amin, ang mga pangalan nilá at ng ilan sa mga islang makikita mula sa lugar na iyon. Zuluan ang tawag sa sarili niláng isla at hindi ito kalakihan. Talaga namang natuwa kami sa kanilá, sapagkat sadya siláng mabuti at madalîng makausap. Upang higit siláng parangalan, dinalá silá ng kapitán-heneral sa kaniyang barko at ipinakita sa kanilá ang lahat ng kaniyang kargamento—klabo, kanela, paminta, luya, nutmeg, mace, ginto, at lahat ng bagay sa barko. Nagpaputok siyá ng ilang kanyon para sa kanilá, at nagpamalas silá sa puntong iyon ng lubhang pagkatakot, at sinubukang tumalon mula sa barko. Sumenyas silá sa amin na tumutubò ang mga nasabing bagay sa lugar na pupuntahan namin. Nang kailangan na niláng magpahinga, lumisan siláng kayrangal at kaylinis, at nagsabing babalik silá tulad nang naipangako. Humunu [Homonhon ngayon] ang tawag sa islang kinalalagyan namin; ngunit dahil natagpuan namin doon ang dalawang bukal ng pinakamalinaw na tubig, tinawag namin itong Acquada da li buoni Segnialli (“ang Pinagbubukalan ng Magagandang Pangitain”), sapagkat doon namin nakita ang mga unang senyales ng ginto sa mga distritong iyon. Natagpuan namin doon ang maraming puting korales, at malalakíng punòng may prutas na bahagyang mas maliit sa almendras at katulad ng mga bunga ng punòng pino. Marami ding mga palma, ang ilan ay maayos at ilan ay bulok. Maraming isla sa distritong iyon, at kayâ naman tinawag namin ang mga ito bílang kapuluan ni San Lazaro, sapagkat natuklasan namin ang mga ito sa Linggo ni San Lazaro. Matatagpuan silá sa sampung digri ng latitud patúngong Polong Arctico, at sa longhitud na isang daan at animnapu’t isang digri mula sa guhit ng demarkasyon.