[Siaui, the rajah of Butuan, meets Magellan. Colambu and Magellan enter into a blood compact.]
Al día siguiente el comandante despachó a tierra el esclavo que le servía de intérprete, para decir al rey que si tenía algunos víveres que enviarnos se los pagaríamos bien; asegurándole, a la vez, que no habíamos venido hasta él para cometer hostilidades sino para ser sus amigos. Con esto el rey en persona vino en nuestra chalupa a bordo, con seis u ocho de sus principales súbditos, y después de subir, abrazó al comandante, presentándole tres vasos de porcelana llenos de arroz crudo y cubiertos de hojas; dos doradas muy grandes y algunos otros objetos. El comandante le ofreció por su parte una chupa de paño rojo y amarillo, hecha a la turquesa, y un bonete rojo fino. Obsequió también a los de su séquito, dando, a unos, espejos y, a otros, cuchillos. En seguida hizo servir el almuerzo, ordenando al esclavo intérprete que dijese al rey que quería vivir con él como hermano, lo que pareció darle grandísimo gusto.
Extendió en seguida delante del rey paños de diversos colores, telas, cuchillos y otras mercaderías; hízole también ver todas las armas de fuego, hasta la artillería gruesa, ordenando aun disparar algunos tiros, de que los isleños se manifestaron muy atemorizados. Hizo armar de punta en blanco a uno de nosotros, encargando a tres hombres que le diesen sablazos y puñaladas para manifestar al rey que nada podría herir a una persona armada de esta manera, y después de sorprenderse mucho, por medio del intérprete, hizo decir al capitán que un hombre tal podía combatir contra ciento. Es verdad, replicó el intérprete en nombre del comandante, y cada una de las tres naves tiene doscientos hombres armados de esta manera. Se le hizo examinar en seguida despacio cada pieza de la armadura y todas nuestras armas, indicándole la manera de servirse de ellas.
Después de esto le condujo al castillo de popa, y habiéndose hecho traer el mapa y la brújula, le explicó por medio del intérprete, cómo había encontrado el Estrecho para llegar al mar en que nos hallábamos, y cuántas lunas había pasado en el mar sin divisar tierra.
El rey, admirado de todo lo que acababa de oír y de ver, se despidió del comandante, rogándole que despachase con él a dos de los suyos, para hacerle ver, a su vez, algunas particularidades de su país. El comandante me envió con otro para que acompañase al rey.
Cuando pusimos pie en tierra, el rey levantó las manos al cielo y se volvió en seguida hacia nosotros, como también todos los que nos seguían: nosotros hicimos otro tanto. El rey me cogió entonces de la mano, y uno de los principales hizo igual cosa con mi camarada, en cuya forma seguimos hasta un tinglado hecho de cañas en que estaba un balangay que tenía cerca de cincuenta pies de largo y que se asemejaba a una galera. Después de sentarnos en la popa, procuramos darnos a entender por señas, porque no disponíamos de intérprete. Los del séquito del rey, de pie, le rodeaban, armados de lanzas y de escudos. Se nos sirvió entonces un plato de carne de puerco con un gran cántaro lleno de vino. Después de cada bocado de carne, nos bebíamos una escudilla de vino, la cual, cuando no se vaciaba enteramente, se echaba el resto en otro cántaro. La escudilla estaba siempre lista sin que nadie osase tocarla, a no ser él y yo. Todas las veces que el rey quería beber, antes de tomar la escudilla, levantaba las manos al cielo, las volvían en seguida hacia nosotros, y en el momento en que la cogía con la mano derecha, extendía hacia mí la izquierda, con el puño cerrado, de tal modo que la primera vez que ejecutó esta ceremonia, creí que me iba a dar una bofetada; y en esta actitud permanecía durante todo el tiempo que bebía, y habiendo notado que todos los demás le imitaban en esto, ejecuté con él otro tanto. De esta manara comimos sin que pudiese excusarme de probar la carne, a pesar de que era viernes santo.
Antes de que llegase la hora de la cena, obsequió al rey varias cosas que para este efecto había llevado conmigo; preguntándole al mismo tiempo los nombres que algunos objetos tenían en su idioma, habiéndose sorprendido todos al vérmelos escribir.
Llegada la cena, se trajeron dos grandes platos de porcelana, uno con arroz y otro con cocido de puerco, observándose durante la cena las mismas ceremonias que antes he descrito. De allí pasamos al palacio del rey, que tenía la forma de un montón de heno, sostenido por cuatro gruesos postes, cubierto con hojas de plátano, y tan en alto, que para subir a él hubimos de necesitar escalera.
Cuando entramos, el rey nos hizo sentar sobre esteras de cañas, con las piernas cruzadas, como los sastres sobre su mesa. Media hora más tarde trajeron un plato de pescado asado, cortado en pedazos, jengibre acabado de coger, y vino. Habiéndose presentado el hijo mayor del rey, le hizo sentar a nuestro lado. Sirviéronse entonces otros dos platos: uno de pescado cocido y otro de arroz para comer con el príncipe heredero. Mi compañero de viaje bebió sin tasa y se embriagó.
Las velas para alumbrarse las hacen de una especie de goma de árbol, que llaman anime, que se envuelve en hojas de palmera o de plátano.
El rey, después de habernos significado que quería acostarse, se fue, dejándonos con su hijo, con quien dormimos sobre una estera de cañas y apoyando la cabeza sobre almohadas hechas de hojas de árboles.
Al día siguiente, el rey me vino a ver por la mañana, y habiéndome tomado de la mano, me condujo al lugar en que habíamos cenado la víspera, para que almorzásemos juntos; pero como nuestra chalupa había venido a buscarnos, presenté mis excusas al rey y partí con mi compañero. El rey parecía de muy buen humor: nos besó las manos y nosotros le besamos las suyas.
Su hermano, que era rey de otra isla, nos acompañó a bordo con otros tres hombres, habiéndole el comandante dejado a comer y obsequiándole varias bagatelas.
El rey que nos había acompañado nos dijo que en su isla se encontraban pedazos de oro tan grandes como nueces, y aun como huevos, mezclados con la tierra, la cual se cernía para encontrarlos, y que todos sus vasos y aun algunos adornos de su casa eran de este metal. Se hallaba vestido muy aseadamente, según la usanza de su país, y era el hombre más bello que he visto en estos pueblos. Sus cabellos negros le caían sobre la espalda, un velo de seda le cubría la cabeza y dos anillos de oro le pendían de las orejas. Desde la cintura hasta la rodilla le colgaba un paño de algodón bordado con seda; llevaba al costado una especie de daga o espada, que tenía un largo mango de oro y cuya vaina era de madera muy bien trabajada. Sobre cada uno de sus dientes se veían tres pintas de oro, de manera que se hubiera dicho que tenía todos sus dientes ligados con este metal. Estaba perfumado con estoraque y benjuí, y su piel, aunque estaba pintada, se veía que era de color oliváceo.
Tenía de ordinario su morada en una isla en que se hallan los países de Butuán y Calagán; pero cuando los dos reyes quieren conferenciar, se citan en la isla de Massana, donde actualmente nos hallábamos. El primero se llama raja (rey) Colambu, y el otro raja Siagu.
[57] The next day, Good Friday, the captain-general sent his slave, who acted as our interpreter, ashore in a small boat to say to the king that if he had any food that he should have it carried to the ships, for they would be well compensated by us, and that we had come to the island as friends and not as enemies.
[58] The king came with six or eight men in the same boat and entered the ship and he embraced the captain-general, to whom he gave three porcelain jars covered with leaves and full of raw rice, two very large giltheads, and other things. The captain-general, gave the king a garment of red and yellow cloth made in the Turkish fashion, and a fine red cap; and to the king’s men he gave to some knives and to others mirrors. Then the captain-general had them served a meal, and had the king told through the slave that he desired to be casi casi with him, that is to say, brother. The king replied that he wished to be the same to him. Then the captain showed him cloth of various colours, linen, coral [ornaments], and many other articles of merchandise, and all the artillery, which he had discharged for him, and which greatly frightened some of the natives. Then the captain-general had a man armed as a man of arms, and placed him in the midst of three men armed with swords and daggers, who struck him on all parts of the body, at which the king was almost beside himself with wonder. The king told him through the slave that one of those armed men was worth one hundred of his own men. The captain-general answered that that was a fact, and that he brought with him two hundred men in each ship that were armed in that manner. He showed the king cuirasses, swords, and bucklers, and had an assault made on a man. Then he led the king to the deck of the ship, which is located above at the stern, and had his sea chart and com- pass brought, and he told the king through the interpreter how he had found the strait in order to come there to him, and how many moons had passed without seeing land, at which the king was astonished. Lastly, he told the king that he would like, if it were pleas- ing to him, to send two of his men with him so that he might show them some of his things. The king replied that he was agree- able; I went with one other.
[59] When I reached shore, the king raised his hands toward the sky and then turned toward the two of us; we did the same toward him as did all the others. The king took me by the hand; one of his more notable men took my companion: and thus they led us under a bamboo covering, where there was a balanghai, as long as eighty of my palm lengths, and resembling a fusta. We sat down upon the stern of that balanghai, constantly conversing with signs. The king’s men stood about us in a circle with swords, daggers, spears, and bucklers. The king had a plate of pork brought in and a large jar filled with wine. At every mouthful, we drank a cup of wine. The wine that was left [in the cup] at any time, although that happened but rarely, was put into a jar by itself. The king’s cup was always kept covered and no one else drank from it but the king and I. Before the king took the cup to drink, he raised his clasped hands toward the sky, and then toward us; and when he was about to drink, he extended the fist of his left hand toward me (at first I thought that he was about to punch me) and then drank, and I did the same toward the king. They all make those gestures one toward another when they drink. We ate with such ceremonies and with other gestures of friendship. I ate meat on Good Friday, for I could not do otherwise.
[60] Before the supper hour I gave the king many things I had brought. I wrote down the names of many things in their language. When the king and the others saw me writing, and when I told them their words, they were all astonished. While engaged in that, it came time to eat: two large porcelain dishes were brought in, one full of rice and the other of pork with its gravy. We ate with the same gestures and ceremonies; afterward, we went to the palace of the king that was built like a hayloft and was thatched with fig and palm leaves. It was built up high from the ground on huge posts of wood so that it was necessary to enter it by means of ladders. The king had us sit down there on a bamboo mat with our feet drawn up like tailors. After a half-hour a platter of roast fish cut in pieces was brought in, with freshly gathered ginger, and wine. The king’s eldest son, who was the prince, came over to us, whereupon the king told him to sit down near us, so he did so. Then two platters were brought in (one with fish and its sauce, and the other with rice), so that we might eat with the prince. My companion became intoxicated as a consequence of so much drinking and eating. They used the gum of a tree called anime wrapped in palm or fig leaves for lights. The king made us a sign that he was going to go to sleep; he left the prince with us, and we slept with the latter on a bamboo mat with pillows made of leaves. When day dawned the king came and took me by the hand, and in that manner we went to where we had had supper, in order to have breakfast, but the boat came to get us. Before we left, the king kissed our hands with great joy, and we his. One of his brothers, the king of another island, and three men came with us. The captain-general kept him to dine with us, and gave him many things.
[61] Pieces of gold of the size of walnuts and eggs are found by sift- ing the earth in the island of that king who came to our ships. All the dishes of that king are of gold and also some portion of his house, as the king himself told us. According to their customs he was very grandly decked out, and the most handsome man that we saw among those people. His hair was exceedingly black, and hung to his shoulders, with a silk veil on his head and two large golden earrings fastened in his ears; he wore a cotton cloth all embroidered with silk, which covered him from the waist to the knees; at his side hung a dagger, the handle of which was very long and all gold, and its scabbard of carved wood; he had three spots of gold on every tooth, and his teeth appeared as if bound with gold; he was perfumed with storax and benzoin; he was olive-skinned and tattooed all over. That island of his was called Butuan and Caraga. When those kings wished to see one another, they both came to hunt in that island where we were. The name of the first king is Rajah Colambu and the second Rajah Siaiu.
Kinaumagahan, Biyernes Santo, sinugo ng kapitán-heneral ang kaniyang alipin, na siyáng nagsilbi bílang tagasalin namin, papunta sa baybay sa isang maliit na bangka upang tanungin ang hari kung mayroon siyáng kahit anong pagkain upang madalá ang mga ito sa mga barko; at upang sabihin na magagalak silá sa amin, dahil siyá [at ang mga tauhan niya] ay sumapit sa isla bílang mga kaibigan at hindi mga kaaway. Dumatíng ang hari kasáma ang anim o walong laláki lulan ng parehong bangka at pumasok sa barko. Niyakap niya ang kapitán-heneral na binigyan niya ng tatlong bangang porselana na tinatakipan ng mga dahon at punô ng bigas, dalawang napakalaking dorado at ibá pang bagay. Binigyan ng kapitán-heneral ang hari ng kasuotang yari sa pula at dilaw na tela at sa modang Turko, at isang pinong pulang kupya; at sa ibá (mga tauhan ng hari), ilang kutsilyo at sa ibá, mga salamin. Pagkatapos ay nagpakalat ang kapitán-heneral ng kolasyon para sa kanilá, at ipinasabi sa hari sa pamamagitan ng alipin na ninanais niyang maging casi casi sa kaniya, ibig sabihin, kapatid. Tumugon ng hari na nais din niyang magkaroon ng ganitong ugnayan sa kapitán-heneral. Pagkatapos ay pinakitaan siyá ng kapitán-heneral ng mga tela ng ibá’t ibáng kulay, linen, korales [na palamuti], at ibá pang bagay pangkalakal, at lahat ng artilyeriya, na ang ibá ay pinaputok niya para sa hari, at na siyáng lubos na nagbigay-tákot sa mga katutubo.
Pagkatapos, pinasuotan ng kapitán-heneral ang isang laláki bílang isang sundalo, at inilagay sa gitna ng tatlong tauhang armado ng mga espada at punyal na sinugod ang naunang laláki sa lahat ng bahagi ng katawan. Sa ganitong paraan naiwang halos hindi makapagsalita ang hari. Sinabi sa kaniya ng kapitán-heneral sa pamamagitan ng alipin na ang isa sa mga armadong tauhan ay katumbas ng isandaan sa kaniyang mga tauhan. Pinatotohanan ito ng hari. Sinabi ng kapitán- heneral na mayroon siyáng dalawandaang laláking armado tulad nitó sa bawat barko. Pinakitáhan niya ang hari ng mga cuirass, espada, at kalasag, at nagpahanda ng ribyu (seremonya militar) para sa kaniya. Pagkatapos ay dinalá niya ang hari sa plataporma ng barko, na siyáng matatagpuan sa taas sa dulo nitó; at ipinahatid ang kaniyang mapang panlayag at kompas. Sa pamamagitan ng tagasalin, sinabi niya sa hari kung paano niya natagpuan ang kipot upang makapaglakbay sa lugar na iyon at kung gaano karaming buwan ang ginugol niya nang walang nakikitang lupain, at namangha ang hari dito. Panghulí, sinabi niya sa hari na gusto niya, kung papayag ito, na ipasáma sa hari ang dalawa sa kaniyang mga tauhan upang maipakita sa kanilá ng hari ang ilan sa mga kagamitan nitó. Sumagot ang hari na pumapayag siyá, at pumunta ako kasáma ang isa sa mga tauhan.
Pagkadaong, inalay ng hari ang mga kamay niya sa kalangitan at humarap sa aming dalawa. Ginaya namin ito túngo sa kaniya at ganoon din ang ginawa ng mga ibá. Hinawakan ako sa kamay ng hari; hinawakan ang kasáma ko ng isa mga pinunò ng hari: at sa gayon ay dinalá nilá kami sa ilalim ng isang silungang kawayan, kung saan mayroong balanghai, singhabà ng walumpu sa aking mga palad, at kahambing ng isang fusta. Umupo kami sa dulo ng naturang balanghai, walang-tigil na nakikipag-usap gámit ang pagsenyas. Nakapaligid sa amin ang mga tauhan ng hari, armado ng mga espada, punyal, sibat, at kalasag. Nagpahatid ang hari ng isang plato ng baboy at isang malaking bangâ na punô ng alak. Sa bawat subo, tumungga kami ng isang kopa ng alak. Ang anumang nalabing alak [sa kopa] sa kahit anong sandali ay ibinabalik sa banga, ngunit madalang lámang itong nangyari. Laging nakatakip ang kopa ng hari at walang ibáng maaaring uminom mula dito kundi siyá at ako. Bago hawákan ng hari ang kopa upang uminom, iniaalay niya ang magkahawak na mga kamay sa kalangitan, at sa amin; at bago siyá tumungga, iniaabot niya ang kamao ng kaliwang kamay sa akin (akala ko noong una ay umaakma siyáng suntukin ako) at sakâ iinom. Ginawa ko ang parehas túngo sa hari. Ginagawa niláng lahat ang mga senyas na ito sa isa’t isa hábang umiinom. Kumain kami nang may mga ganitong seremonyas at ibá pang tanda ng pagkakaibigan. Kumain ako ng karne noong Biyernes Santo, sapagkat hindi ko maipagkait sa sarili. Bago sumapit ang oras ng hapunan, inihandog ko sa hari ang maraming bagay na dinalá ko.
Itinalâ ko ang mga pangalan ng maraming bagay sa kaniláng wika. Nang makita akong nagsusulát ng hari at ibá pa, at nang sinabi ko sa kanilá ang kaniláng mga salita, namangha silá. Ipinahayag ang oras ng hapunan hábang ginagawa ko ito. Inihatid ang dalawang platong porselana, ang isa ay punô ng kanin at ang isa ay baboy kasáma ang sarsa nitó. Kumain kaming ginagawa ang mga nasabing senyas at seremonyas, at pagkatapos nitó ay pumunta kami sa palasyo ng hari na itinayô na parang isang kamalig at binubungan ng mga dahon ng niyog. Nakatindig itong mataas mula sa lupa at nakapatong sa malalakíng haligi ng kahoy, at kailangan itong panhikin gámit ang hagdan. Pinaupo kami ng hari doon sa isang banig na kawayan, at nakaayos ang mga binti namin tulad sa isang sastre. Pagkaraan ng kalahating oras, dumatíng ang isang plato ng inihaw at hiwa-hiwang isda, at luyang kakapitas lámang, at alak. Lumapit sa amin ang anak ng hari, na siyáng prinsipe; sinabihan siyá ng hari sa sandaling iyon na umupo malápit sa amin, at tumalima ito. Pagkatapos ay dumatíng ang dalawang plato (ang isa ay isda at ang sarsa nitó, at ang isa ay kanin), upang makakain kami kasáma ang prinsipe. Nalasing ang kasáma ko dahil sa naparaming inom at kain. Para sa liwanag, ginamit nilá ang dagta ng punòng tinatawag na anime na nakabalot sa dahon ng palma. Sumenyas sa amin ang hari na matutulog na siyá. Iniwan niya ang prinsipe kasáma namin, at natulog sa banig na kawayan na may mga unan na gawa sa dahon. Pagsapit ng bukang-liwayway, dumatíng ang hari at kinuha ang aking kamay, at sa gayon ay pumunta sa kung saan kami naghapunan, upang magsalo sa minindal, ngunit dumatíng ang bangka upang sunduin kami. Bago kami lumisan, napakalugod na hinalikan ng hari ang mga kamay namin, at kami ang sa kaniya. Sumáma sa amin ang isa sa kaniyang mga kapatid, na siyáng hari ng isa pang isla, at tatlong laláki. Ipinamalagi siyá ng kapitán-heneral upang kumain kasáma namin, at binigyan niya ito ng maraming bagay.
Mga piraso ng ginto, sinlaki ng mga walnut at itlog, ang matatagpuan sa pamamagitan ng pagsasalà ng lupa sa isla ng naturang hari na dinalá ko sa mga barko namin. Yari sa ginto ang lahat ng plato ng naturang hari at ilang bahagi ng kaniyang bahay, tulad ng sinabi sa amin ng mismong haring iyon. Naaayon sa kaniláng nakasanayan, punông-punô siyá ng gayak, at siyá ang pinakamaayos na laláking nakita namin sa mga táong iyon. Napakaitim ng kaniyang buhok at nakakapit sa kaniyang mga balikat. May pantakip siyáng seda sa ulo, at dalawang malalakí at gintong hikaw. May suot siyáng telang bulak na may bordang seda at dinadamitan siyá mula baywang hanggang tuhod. Nakasabit ang isang punyal sa kaniyang tagiliran, may kahabàan at gawa lahat sa ginto ang hawakán, at gawa sa inukit na kahoy ang sisidlan. Mayroon siyáng tatlong tuldok ng ginto sa bawat ipin, at tíla itinali ng ginto ang lahat ng kaniyang ngipin. Pinabanguhan siyá ng storax at benzoin. Kayumanggi ang kaniyang kulay at pintado ang buong katawan. Butuan at Calagan ang tawag sa kaniyang isla. Kapag nais ng mga haring iyong makipagkita sa isa’t isa, pareho siláng mangangaso sa islang iyon kung nasaan kami. Raia Colambu ang pangalan ng naunang hari, at Raia Siaui ang isa.