El 10 de noviembre, día domingo, tuvimos una nueva entrevista con el rey, en la cual nos preguntó cuáles eran nuestros sueldos y cuál la ración que el rey de España nos tenía señalados.
Habiendo satisfecho su curiosidad, nos rogó también que le diésemos un sello y un pabellón real, queriendo, según decía, que tanto su isla como la de Tarenate, en la cual se proponía colocar como rey a su sobrino Calanogapi, estuviesen en adelante sometidas al rey de España, en cuyo honor combatirían en lo porvenir, y que, si por desgracia se viera obligado a sucumbir ante sus enemigos, pasaría a España en una de sus propias naves y llevaría consigo el sello y el pabellón. Nos suplicó, en seguida, que le dejásemos con él a algunos de los nuestros, que le serían mucho más caros que todas nuestras mercaderías, las cuales, añadió, no le traerían a la memoria durante tan largo tiempo como nuestras personas el recuerdo del rey de España y el nuestro.
Viendo el interés que manifestábamos en cargar nuestras naves de clavo, nos dijo que no teniendo en su isla bastante seco para llenar nuestros pedidos, iría a buscar a la isla de Bachián, donde esperaba encontrar la cantidad que necesitábamos.
Por ser domingo ese día no hicimos ninguna compra. El día de fiesta para estos isleños es el viernes.
Os será agradable, sin duda, monseñor, tener algunos detalles acerca de las islas en que crecen las especias. Son cinco: Tarenate, Tadore, Mutir, Machián y Bachián, de las cuales la principal es Tarenate. El último soberano dominaba casi enteramente sobre las cuatro restantes. Tadore, donde entonces nos hallábamos, tiene su rey particular. Mutir y Machián no tienen rey: su gobierno es popular; y cuando los reyes de Tanerate y de Tadore se hallan en guerra entre sí, estas dos repúblicas democráticas suministran combatientes a los dos partidos. La última es Bachián, la cual tiene también su rey. Toda esta provincia en que crece el clavo se llama Maluco.
Cuando llegamos a Tadore, nos dijeron que ocho meses antes había muerto ahí un tal Francisco Serrano, portugués, que era capitán general del rey de Tarenate, entonces en guerra con el de Tadore, a quien obligó a dar a su hija en matrimonio a su soberano, y además en rehenes, todos los hijos varones de los señores de Tadore, con cuyo arreglo se llegó a establecer la paz.
De este matrimonio nació el nieto del rey de Tadore, llamado Calanopagui, de que he hablado. Sin embargo, el rey de Tadore no perdonó jamás sinceramente a Francisco Serrano, jurando que se había de vengar de él, y en efecto, algunos años después, habiendo Serrano ido a Tadore para comprar clavo, el rey le hizo dar un veneno en hojas de betel, de suerte que murió cuatro días después. El rey quiso hacerle enterrar según los usos del país, a lo cual se opusieron tres domésticos cristianos que Serrano había traído consigo. Serrano dejó, al morir, un hijo y una hija todavía niños, que había tenido con una mujer con quien se había casado en Java, consistiendo toda su fortuna en doscientos buhares de clavo.
Serrano había sido grande amigo y aun pariente de nuestro infortunado comandante, habiendo sido él quien le determinó a que emprendiese este viaje, porque, desde la época en que Magallanes se encontraba en Malaca, había sabido por cartas de Serrano, establecido en Tadore, que existía allí un comercio ventajoso que hacer. Magallanes no había olvidado lo que Serrano le escribiera, cuando el difunto rey de Portugal, don Manuel, rehusó aumentar su sueldo en medio ducado por mes, recompensa que creía haber merecido bien por los servicios que había prestado a la corona. En venganza se vino a España y propuso a Su Majestad el Emperador ir a Maluco por el oeste, lo que consiguió.
Diez días después de la muerte de Serrano, el rey de Tarenate, llamado raja Abuleis, que estaba casado con una hija del rey de Bachián, declaró la guerra a su yerno y le expulsó de su isla. Su hija se fue entonces donde él para ser mediadora entre su padre y su marido, envenenando a aquél, que sólo sobrevivió dos días al tósigo. Murió dejando nueve hijos, cuyos nombres son: Chechili-Momuli, Jadore- Vunghi, Chechilideroix, Cilimanzur, Celipagi, Chialichechilin, Cataravajecu, Serch y Calanogapi.
[140] On Sunday, 10 November, that king desired us to tell him how long it was since we had left Spain, and what pay and quintalada the king gave to each of us; he requested us to give him a signature of the king and a royal banner, for then and thenceforth he would arrange it that his island and another called Ternate [provided that he were able to crown as king one of his grandsons, named Calonaghapi] would both belong to the king of Spain; and for the honour of his king he was ready to fight to the death, and when he could no longer resist, he would go to Spain with all his family in a junk that he was having built new, carrying the royal signature and banner; and therefore he was the king’s servant for a long time. He begged us to leave him some men so that he might constantly be reminded of the king of Spain and did not ask for merchandise because the latter would not remain with him. He told us that he would go to an island called Batjan, in order sooner to furnish the ships with cloves, for there were not enough dry cloves in his island to load the two ships. As that day was Sunday, it was decided not to trade. The festive day of those people is our Friday.
[141] In order that your most illustrious Lordship may know the islands where cloves grow, they are five, [namely,] Ternate, Tidore, Motir, Makian and Batjan. Ternate is the chief one, and when its king was alive, he ruled nearly all the others. Tidore, the one where we were, has a king. Motir and Makian have no king but are ruled by the people, and when the two kings of Ternate and of Tidore engage in war, those two islands furnish them with men. The last island is Batjan, and it has a king. That entire province where cloves grow is called Molucca.
[142] At that time it was not eight months since one Francisco Serrão, a Portuguese and the captain-general of the king of Ternate against the king of Tidore, had died in Ternate. He had done so well that he had constrained the king of Tidore to give one of his daughters to wife to the king of Ternate, and almost all the sons of the chiefs as hostages, and the above-mentioned grandson of the king of Tidore was born to that daughter. Peace having been made between the two kings, when Francisco Serrão came one day to Tidore to trade cloves, the king of Tidore had him poisoned with those betel leaves of theirs, and he lived only four days. His king wished to have him buried according to his religion, but three Christians who were his servants would not consent to it. He left a son and a daughter, both young, born by a woman whom he had taken in Java Major, and two hundred bahars of cloves. Serrão was a close friend and a relative of our faithful captain-general, and was the cause of inciting the latter to undertake that enterprise, for when our captain was at Malacca [Melaka], he had written to him several times that he was in Ternate. As Don Manuel, then king of Portugal, refused to increase our captain-general’s pension by only a single testoon per month for his merits, he went to Spain, where he had obtained everything he could think to ask for from his sacred Majesty. Ten days after the death of Francisco Serrão, the king of Ternate, by name, Rajah Abuleis, having expelled his son-in-law, the king of Batjan, was poisoned by his daughter, the wife of the latter king, under pretext of trying to bring about peace between the two kings. The king lingered but two days, and left nine principal sons, whose names are Chechili Momuli, Tidoree Vunighi, Chechili de Roix, Cili Manzur, Cili Pagi, Chialin, Chechilin Cathara, Vaiechu Serich, and Calanoghapi.
Noong araw ng Linggo, Nobyembre 10, hiniling sa amin ng hari na sabihin sa kaniya kung gaano na katagal mula nang umalis kami ng España, at magkanong sahod o quintalada38 ang ibinigay ng hari sa bawat isa sa amin. Hiniling niya sa amin na bigyan siyá ng lagda ng hari at isang bandera real, sapagkat mula sa sandaling iyon, ipagtitibay niya na ang kaniyang isla at isa pang tinatawag na Tarenate (kung at kapag magawa niyang iluklok ang isa sa kaniyang mga laláking apo, na nagngangalang Calonaghapi) ay parehas na mapapasailalim sa hari ng España; at para sa dangal ng kaniyang hari ay handa siyáng lumaban hanggang kamatayan, at kapag hindi na niya káyang pigilan ang sarili, pupunta siyá ng España kasáma ng kaniyang buong pamilya sakay ng isang bagong junk na siyáng pinagagawa niya, dalá-dalá ang lagda at bandera real; at sa gayon ay magiging alipin ng hari sa mahabàng panahon. Nakiusap siyá sa aming iwanan siyá ng ilang tauhan upang lagi niyang maalala ang hari ng España. Hindi siyá humingi ng kalakal sapagkat hindi mananatili sa kaniya ang hulí. Sinabi niya sa aming pupunta siyá sa isang islang tinatawag na Bachian, upang mas mabilis na matustusan ang mga barko ng mga klabo, sapagkat hindi sapat ang bílang ng tuyong mga klabo sa kaniyang isla upang kargahan ang dalawang barko. Dahil araw noon ng Linggo, napagpasiyahang hindi kami mangangalakal. Ang pistang araw ng mga táong iyon ay ang Biyernes natin.
Upang mabatid ng inyong pinakabantog na Kamahalan kung saan tumutubo ang mga mga klabo, lima ang mga ito, [na siyáng] ang Tarenate, Tadore, Mutir, Machian, at Bachian. Ang Tarenate ang pangunahing isla at noong buháy pa ang hari nitó ay pinamunuan niya ang halos lahat ng ibá pa. Ang Tadore, kung nasaan kami noon, ay may hari. Walang hari ang Mutir at Machian at sa halip ay pinamumunuan ng mga mamamayan, at kapag makikipagdigma ang dalawang hari ng Tarenate at ng Tadore, tinutustusan silá ng naturang dalawang isla ng mga tauhan. Ang Bachian ang hulíng isla, at may hari ito. Iyong buong lalawigan kung saan tumutubo ang mga mga klabo ang tinatawag na Maluco. Noong panahong iyon, hindi pa lumilipas ang walong buwan mula noong namatay sa Tarenate ang isang nagngangalang Francesco Serrano. [Siyá ay] isang Portuges at ang kapitán-heneral ng hari ng Tarenate at lumaban sa hari ng Tadore. Napakahusay niya kung kayâ napilitan ang hari ng Tadore na ibigay ang isa sa kaniyang mga babaeng anak bílang asawa ng hari ng Tarenate, at halos lahat ng mga laláking anak ng mga pinunò bílang mga hostage. Isinilang ng naturang babaeng anak ang nabanggit na laláking apo ng hari ng Tadore. Nagkaayos ng kapayapaan sa pagitan ng dalawang hari, at noong dumatíng sa Tadore isang araw si Francesco Serrano upang makipagkalakal ng mga klabo, ipinalason siyá ng hari ng Tadore gámit ang mga nasabing dahon ng betel. Nabuhay lámang siyá nang apat na araw. Ninais ng haring ilibing siyá ayon sa kaniyang batas, ngunit hindi pumayag dito ang tatlong Kristiyanong kaniyang mga alipin. Iniwan niya ang isang laláking anak at isang babaeng anak, parehong batà, na isinilang ng isang babae na inasawa niya sa Java Major, at dalawandaang bahar ng mga klabo. Malapít siyáng kaibigan at kamag-anak ng aming matapat na kapitán-heneral, at siyáng dahilan upang maudyok ang hulí na isagawa ang naturang paglalakbay, sapagkat noong nása Malacha ang aming kapitán, ilang beses siyáng sinulatan ng una na nása Tarenate siyá. Sapagkat tumangging itaas ni Don Manuel, dáting hari ng Portugal, ang pensiyon ng aming kapitán-heneral sa halagang isang testoon lámang bawat buwan para sa kaniyang mga kakayahan, pumunta ang hulí sa España, kung saan nakamit niya ang lahat ng hiniling mula sa kaniyang sagradong Kamahalan. Sampung araw pagkatapos ng kamatayan ni Francesco Serrano, nilason ang hari ng Tarenate na nagngangalang Raya Abuleis, pagkatapos nitóng patalsikin ang kaniyang manugang na hari ng Bachian, ng sarili niyang babaeng anak, ang asawa ng hulíng hari, sa kadahilanang magdulot ng kapayapaan sa pagitan ng dalawang hari. Namalagi lámang ang hari ng dalawang hari at iniwan ang siyam na pangunahing anak na laláki na nagngangalang Chechili Momuli, Jadore Vunighi, Chechili de Roix, Cili Manzur, Cili Pagi, Chialin, Chechilin Cathara, Vaiechu Serich, at Calano Ghapi.