[Victoria, under the command of Elcano, sets sail for a nine-month-long return voyage via the Cape of Good Hope, with forty-seven of the original crew and thirteen natives on board (eighteen Christian and three Indonesians survive). Gómez de Espinosa stays behind with fifty-three men to repair the Trinidad before attempting to return across the Pacific to New Spain, where the cargo is to be carried across the Isthmus of Panama and shipped to Spain.]
[13- Tidore, Moluccas Islands- Timor Island
Departure on December 21, 1521- Arrival on January 25, 1522.]
El sábado 21, día de Santo Tomás, el rey de Tadore nos trajo dos pilotos, cuyos servicios habíamos pagado de antemano, para que nos condujesen fuera de estas islas, y los cuales nos dijeron que el tiempo era excelente para el viaje y que era necesario partir lo más pronto; pero viéndonos obligados a aguardar las cartas de nuestros camaradas que quedaban en las Molucas y que querían escribir a España, sólo pudimos salir al mediodía. Despidiéronse entonces las naves una de otra por una descarga recíproca de artillería. Nuestros compañeros nos siguieron en sus chalupas hasta donde les fue posible, y todos nos separamos llorando. Juan Carvallo se quedó en Tadore con cincuenta y tres europeos: nuestra tripulación se componía de cuarenta y siete de éstos y de trece indios.
El gobernador o ministro del rey de Tadore nos acompañó hasta la isla de Mare, donde apenas llegamos, cuando atracaron cuatro canoas cargadas de leña, la cual se subió a bordo en menos de una hora.
Todas las islas Molucas producen clavo, jengibre, sagú (que es el árbol de que hacen el pan), arroz, cocos, higos, plátanos, almendras más grandes que las nuestras, granadas dulces y ácidas, caña de azúcar, melones, pepinos, cidras, una fruta que llaman comilicai, muy refrescante, del tamaño de una sandía; otra fruta que se parece al durazno, llamado guave, y algunos vegetales buenos para comer. Hay también aceite de cocos y jenjelí. Con respecto a los animales útiles, existen cabras, gallinas y una especie de abeja no más grande que una hormiga, que hace sus panales en los troncos de los árboles, de una miel muy buena. Hay también mucha variedad de loros, entre otros algunos blancos que llaman catara, y unos rojos que se conocen con el nombre de nori, que son los más estimados, no sólo por la belleza de su plumaje, sino también porque pronuncian más distintamente que los otros las palabras que se les enseñan. Uno de estos loros se vende por un bahar de clavo. Hace apenas cincuenta años que los moros han conquistado y habitan las islas Molucas, donde han llevado también su religión. Antes de la conquista de los moros, no había en ellas más que gentiles que no se preocupaban en absoluto del clavo. Se encuentran todavía allí algunas familias de gentiles que se han retirado a las montañas, lugares donde crece mejor el clavo.
La isla de Tadore se halla hacia los veintisiete minutos de latitud septentrional, y a ciento sesenta y un grados de longitud de la línea de demarcación. Dista nueve grados treinta minutos de la primera isla de este archipiélago, llamada Zamol, al sudeste cuarta del sur.
La isla de Tarenate está hacia los cuarenta minutos de latitud septentrional. Mutir se halla exactamente bajo la línea equinoccial. Machián por los quince minutos de latitud sur. Bachián hacia un grado de la misma latitud.
Tarenate, Tadore, Mutir y Bachián poseen montañas altas y piramidales en que crecen los árboles del clavo. Bachián, aunque es la más grande de las cinco islas, no se divisa desde las otras cuatro. Su montaña de clavo no es tan alta ni tan puntiaguda como las de las otras islas, pero su base es más considerable.
[180] On the feast of St Thomas, Saturday, 21 December, our king came to the ships and assigned us the two pilots whom we had paid to conduct us out of those islands; they said that it was the proper time to leave then, but as our men were still writing letters to Spain, we did not leave until noon. When that hour came, the ships bid one another farewell amid the discharge of the cannon, and it seemed as though they were bewailing their last goodbye. Our men [who were to remain] accompanied us in their boats a short distance, and then with many tears and embraces we departed. The king’s governor accompanied us as far as the island of Mareh. We had no sooner arrived at that island than four praus laden with wood appeared, and in less than one hour, we stowed it aboard the ship and then immediately laid our course toward the south west. João Carvalho stayed there with fifty-three of our men. We were forty-seven men and thirteen Indians. This island of Tidore has a bishop, and he who then exercised that office had forty wives and a multitude of children.
[181] Throughout those islands of Molucca are found cloves, ginger, sago (which is their wood bread), rice, goats, geese, chickens, coconuts, figs [bananas], almonds larger than ours, sweet and tasty pomegranates, oranges, lemons, potatoes, honey produced by bees as small as ants, which make their honey in the trees, sugar cane, coconut oil, beneseed oil, watermelons, wild cucumbers, gourds, a refreshing fruit as large as cucumbers called comulicai, another fruit, like the peach, called guave, and other kinds of food. One also finds there parrots of various kinds, and among the other varieties, some white ones called cathara, and some entirely red called nori; one of those red ones is worth one bahar of cloves, and that class speaks with greater distinctness than the others. Those Moors have lived in Molucca for about fifty years; heathens lived there before, but they did not value the cloves. There are still some of the latter, but they live in the mountains where the cloves grow.
[182] The island of Tidore lies in a latitude of twenty-seven minutes toward the Arctic Pole, and in a longitude of 161 degrees from the line of demarcation; it is nine and one-half degrees south of the first island of the archipelago called Samar, and extends north by east and south by west; Ternate lies in a latitude of two-thirds of a degree toward the Arctic Pole; Motir lies exactly under the equinoctial line; Makian lies in one quarter degree toward the Antarctic Pole, and Bat- jan also toward the Antarctic Pole in one degree. Ternate, Tidore, Motir, and Makian are four lofty and peaked mountains where the cloves grow. When one is in those four islands, he cannot see Batjan, but it is larger than any of those four islands; its clove mountain is not so sharp as the others, but it is larger.
Words of those Moors:
1] For their God Alla
2] For Christians naceran
3] For Turk rumno
4] For Moor isilam
5] For heathen caphre
6] For their mosque mischit
7] For their priests maulana, catip, mudin
8] For their wise men horan pandita
9] For their devout men mossai
10] For their ceremonies zambahehan de ala meschit
11] For father bapa
12] For mother mama ambui
13] For son anach
14] For brother saudala
15] For brother of so-and-so capatin muiadi
16] For cousin saudala sopopu
17] For grandfather niny
18] For father-in-law minthua
19] For son-in-law minanthu
20] For man horan
21] For woman poranpoan
22] For hair lambut
23] For head capala
24] For forehead dai
25] For eye matta
26] For eyelashes quilai
27] For eyelids cenin
28] For nose idon
29] For mouth mulut
30] For lips bebere
31] For teeth gigi
32] For gums issi
33] For tongue lada
34] For palate langhi
35] For chin aghai
36] For beard ianghut
37] For moustache missai
38] For jaw pipi
39] For ear talingha
40] For throat laher
41] For neck tundun
42] For shoulders balachan
43] For breast dada
44] For heart atti
45] For teat sussu
46] For stomach parut
47] For body tundunbutu
48] For penis botto
49] For vagina bucchij
50] For intercourse with women amput
51] For buttocks buri
52] For things taha
53] For leg mina
54] For the shinbone of the leg tula
55] For its calf tilor chaci
56] For ankle buculali
57] For heel tumi
58] For foot batis
59] For the sole of the foot
empachaqui
60] For fingernail cuchu
61] For arm langhan
62] For elbow sichu
63] For hand tanghan
64] For large finger of the hand
(thumb) idum tanghan
65] For the second finger tungu
66] For the third geri
67] For the fourth mani
68] For the fifth calinchin
69] For rice bugax
70] For coconut in Molucca and Borneo biazzao
71] For coconut in Luzon nior
72] For coconut in Java Major calambil
73] For banana pizan
74] For sugar cane tubu
75] For potatoes gumbili
76] For roots (like turnips) ubi
77] For jackfruit mandicai sicui
78] For cucumbers antimon
79] For gourd labu
80] For cow lambu
81] For hog babi
82] For buffalo carbau
83] For sheep birj
84] For she-goat cambin
85] For cock sambunghan
86] For hen aiambatina
87] For capon gubili
88] For egg talor
89] For gander itich
90] For goose ansa
91] For bird bolon
92] For elephant gagia
93] For horse cuda
94] For lion hurimau
95] For deer roza
96] For dog cuiu
97] For bees haermadu
98] For honey gulla
99] For wax lelin
100] For candle dian
101] For its wick sumbudian
102] For fire appi
103] For smoke asap
104] For ashes abu
105] For cooked azap
106] For well cooked lambech
107] For water tubi
108] For gold amax
109] For silver pirac
110] For precious gems premata
111] For pearls mutiara
112] For quicksilver raza
113] For copper tumbaga
114] For iron baci
115] For lead tima
116] For their metal discs agun
117] For cinnabar galuga sadalinghan
118] For silver soliman davas
119] For silk cloth cain sutra
120] For red cloth cain mira
121] For black cloth cain ytam
122] For white cloth cain pute
123] For green cloth cain igao
124] For yellow cloth cain cunin
125] For cap cophia
126] For knife pixao
127] For scissors guntin
128] For mirror chiela min
129] For comb sisir
130] For glass bead manich
131] For bell girin girin
132] For ring sinsin
133] For cloves ghianche
134] For cinnamon caiumanis
135] For pepper lada
136] For long pepper sabi
137] For nutmeg buapala gosoga
138] For copper wire cauot
139] For dish pinghan
140] For earthen pot priu
141] For pot manchu
142] For wooden dish dulan
143] For shell calumpan
144] For their measures socat
145] For land buchit
146] For mainland buchit tana
147] For mountain gonun
148] For rock batu
149] For island polau
150] For a point of land (a cape) banium buchit
151] For river songhai
152] For what is this called? apenamaito?
153] For coconut oil mignach
154] For beneseed oil lana lingha
155] For salt garan, sira
156] For musk and its animal castori
157] For the wood eaten by the castori comaru
158] For leech linta
159] For civet iabat
160] For the cat that makes the civet mozan
161] For rhubarb calama
162] For demon saytan
163] For world bumi
164] For wheat gandun
165] For to sleep tidor
166] For mats tical
167] For cushion bantal
168] For pain sachet
169] For health bay
170] For brush cupia
171] For fan chipas
172] For their cloths chebun
173] For their shirts baiu
174] For their chests pati, alam
175] For year tuan
176] For month bullan
177] For day alli
178] For night mallan
179] For afternoon malamarj
180] For noon tamhahari
181] For morning patan patan
182] For sun matahari
183] For moon bulan
184] For half-moon tanam patbulan
185] For stars bintan
186] For sky langum
187] For thunder gunthur
188] For merchants sandagar
189] For city naghiri
190] For castle cuta
191] For house ruma
192] For to sit duodo
193] For sit down, sir duodo, orancaia
194] For sit down, good fellow duodo, horanbai et anan
195] For lord tuan
196] For boy cana cana
197] For one of their pupils lascar
198] For slave alipin
199] For yes ca
200] For no tida
201] For to understand thao
202] For to not understand tida taho
203] For do not look at me tida liat
204] For look at me liat
205] For to be one and the same thing casi casi, siama siama
206] For to kill mati
207] For to eat macan
208] For spoon sandoch
209] For prostitute sondal384
210] For large bassal
211] For long pongian
212] For small chechil
213] For short pandach
214] For to have ada
215] For not to have tida hada
216] For listen, sir tuan, diam
217] For where did the junk go? dimana aiun?
218] For sewing needle ialun
219] For to sew banan
220] For sewing thread pintal banan
221] For woman’s headdress dastar capala
222] For king raia
223] For queen putli
224] For wood caiu
225] For to work caraiar
226] For to take recreation buandala
227] For the vein of the arm where one is bled urat paratanghan
228] For the blood of the arm dara carval
229] For good blood dara
230] When they sneeze they say: ebarasai
231] For fish ycam
232] For polypus calabutan
233] For meat dagin
234] For sea snail cepot
235] For little serich
236] For half satanha sapanghal
237] For cold dinghin
238] For hot panas
239] For far iau
240] For truth benar
241] For lie dusta
242] For to steal manchiuri
243] For scab codis
244] For take na
245] Give to me ambil
246] For fat gamuch
247] For thin golos
248] For hair tundun capala
249] How many barapa
250] Once satu chali
251] One cubit dapa
252] For to speak catha
253] For here sini
254] For there sana datan
255] Good day salamalichum
256] For the answer [to good day] alichum salam
257] Sirs, may good fortune attend you mali horancaia macan
258] I have eaten already suda macan
259] Fellow, get out of the way! pandan, chita horan!
260] For to wake up banunchan
261] Good evening sabalchaer
262] For the answer [to good evening] chaer sandat
263] For to give minta
264] To strike someone bripocol
265] For iron fetters balanghu
266] Oh, what a smell! bossochini!
267] For young man horan muda
268] For old man tua
269] For scribe xiritoles
270] For writing paper cartas
271] For to write mangurat
272] For pen calam
273] For ink dauat
274] For ink bottle padautan
275] For letter surat
276] I do not have it guala
277] Come here camarj!
278] What do you want? appa mau?
279] Who sent you? appa ito?
280] For seaport labuan
281] For galley gurap
282] For ship capal
283] For the bow allon
284] For the stern biritan
285] For to navigate belaiar
286] For the ship’s mast tian
287] For yard [of a ship] laiar
288] For the rigging tamira
289] For sail leier
290] For the maintop sinbulaia
291] For the anchor rope danda
292] For anchor sau
293] For boat sanpan
294] For oar daiun
295] For mortar [cannon] badil
296] For wind anghin
297] For sea laut
298] Fellow, come here horan, itu datan!
299] For their dagger calyx, golog
300] For their dagger hilt daganan
301] For sword padan, gole
302] For blowpipe sumpitan
303] For their arrows damach
304] For poisonous herb ypu
305] For quiver bolo
306] For bow (weapon) bossor
307] For its arrows anac paan
308] For cats cochin, puchia
309] For rat ticug
310] For lizard buaia
311] For shipworms capan, lotos
312] For fish-hook matacauir
313] For fish bait unpan
314] For fishing line tunda
315] For to wash mandi
316] Not to be afraid iangan tacut
317] Fatigue lala
318] A sweet kiss sadap, manis
319] For friend saudara
320] For enemy saubat
321] It is certain zonghu
322] For to barter biniaga
323] I have not auis
324] To be a friend pugna
325] Two things malupho
326] If oue
327] Pimp zoroan, pagnoro
328] To give pleasure mamani
329] To be horrified amala
330] For madman gila
331] For interpreter giorobaza
332] How many languages do you know? barapa bahasa tau?
333] Many bagna
334] The language of Malacca chiaramalaiu
335] Where is so and so? dimana horan?
336] For flag tonghol
337] Now sacaran
338] In the morning hozoch
339] The next day luza
340] Yesterday calamarj
341] For hammer palmo colbasi
342] For nail pacu
343] For mortar lozon
344] For pestle atan
345] For to dance manarj
346] For to pay baiar
347] For to call panghil
348] Unmarried ugan
349] Married suda babini
350] All one samua
351] For rain ugian
352] For drunken man moboch
353] For skin culit
354] For snake ullat
355] For to fight guzar
356] Sweet manis
357] Bitter azon
358] How are you? appa giadi
359] Well bay
360] Poorly sachet
361] Bring me that biriacan!
362] This man is lazy giadi hiat horan itu
363] Enough suda
The winds:
364] For the north iraga
365] For the south salatan
366] For the east timor
367] For the west baratapat
368] For the north-west utara
369] For the south-west berdaia
370] For the north-east bardaut
371] For the south-east tunghara
Numbers:
372] One satus
373] Two dua
374] Three tiga
375] Four ampat
376] Five lima
377] Six anam
378] Seven tugu
379] Eight duolappan
380] Nine sambilan
381] Ten sapolo
382] Twenty duapolo
383] Thirty tigapolo
384] Forty ampatpolo
385] Fifty limapolo
386] Sixty anampolo
387] Seventy tuguppolo
388] Eighty dualapanpolo
389] Ninety sambilampolo
390] One hundred saratus
391] Two hundred duaratus
392] Three hundred tigaratus
393] Four hundred anamparatus
394] Five hundred limaratus
395] Six hundred anambratus
396] Seven hundred tugurattus
397] Eight hundred dualapanratus
398] Nine hundred sambilanratus
399] One thousand salibu
400] Two thousand dualibu
401] Three thousand tigalibu
402] Four thousand ampatlibu
403] Five thousand limalibu
404] Six thousand anamlibu
405] Seven thousand tugu libu
406] Eight thousand dualapanlibu
407] Nine thousand sanbilanlibu
408] Ten thousand salacza
409] Twenty thousand dualacza
410] Thirty thousand tigalacza
411] Forty thousand ampatlacza
412] Fifty thousand limalacza
413] Sixty thousand anamlacza
414] Seventy thousand tugulacza
415] Eighty thousand dualapanlacza
416] Ninety thousand sambilanlacza
417] One hundred thousand sacati
418] Two hundred thousand duacati
419] Three hundred thousand tigacati
420] Four hundred thousand ampatcati
421] Five hundred thousand limacati
422] Six hundred thousand anamcati
423] Seven hundred thousand tugucati
424] Eight hundred thousand dualapancati
425] Nine hundred thousand sambilancati
426] One million [literally: ten times one hundred thousand] saiuta
All the hundreds, the thousands, the tens of thousands, the hundreds of thousands, and the millions are joined with the numbers satus, dua, etc..
Noong araw ni Santo Tomas, Sabado, ika-dalawampu at isa ng Disyembre, dumatíng sa mga barko ang hari namin, at itinalaga sa amin ang dalawang piloto na binayaran namin dati upang gabayan kami palabas ng mga islang iyon. Sinabi niláng iyon ang tamang panahon upang lumisan noon, ngunit dahil ang mga tauhan namin[g nagpaiwan] ay sumusúlat ng mga liham para sa España, hindi kami umalis hanggang tanghali. Pagsapit ng oras na iyon, nagpaalam ang mga barko sa isa’t isa hábang pinapaputok ang mga kanyon, at mistulang itinataghoy nilá ang kaniláng hulíng paglisan. Sinamahan kami ng mga tauhan namin[g magpapaiwan] sakay ng kaniláng mga bangka nang hindi kalayuan, at pagkatapos ng maraming luha at yakap ay lumisan na kami. Sinamahan kami ng gobernador ng hari hanggang sa isla ng Mare. Kakaratíng pa lámang namin sa islang iyon nang nakakita kami ng apat na prau na may lulang mga kahoy, at sa loob ng isang oras ay naisakay namin ang mga ito sa barko at pagkatapos ay kaagad tumahak ng landas patúngong timog-kanluran. Nanatili doon si Johan Carvaio kasáma ang limampu at tatlo sa mga tauhan namin, samantalang binubuo kami ng apatnapu at pitóng laláki at labintatlong Indio. Mayroong obispo ang nasabing isla ng Tadore, at siyáng may katungkulang iyon ay mayroong apatnapung asawa at maraming anak.
Matatagpuan sa mga islang iyon ng Maluco ang mga klabo, luya, sago (na siyáng kaniláng tinapay na kahoy), palay, kambing, gansa, manok, buko, bunga, almendras na mas malalakí kaysa atin, matatamis at maaasim na pomegranate, kahel, limon, kamote, pulut na gawa ng mga pukyot na sinliliit ng langgam, na ginagawa ang kaniláng pulut sa mga punò, túbo, langis ng niyog, langis ng beneseed, pakwan, ilahas na pipino, gourd, isang nakapepreskong prutas na sinlaki ng pipino at tinatawag na comulicai, isa pang prutas tulad ng melokoton na tinatawag na guava, at ibá pang uri ng pagkain. Matatagpuan din doon ang mga loro ng ibá’t ibáng kulay, at kabílang sa ibáng uri ang ilang mapuputi na tinatawag na cathara at ilang puro pula na tinatawag na nori. Kasing halaga ng isang bahar ng mga klabo ang isa sa mga pulang ito, at mas malinaw magsalita ang uring ito kaysa ibá. Naninirahan ang mga Muslim na iyon sa Maluco nang mahigit-kumulang limampung taon na. Mga pagano dati ang nakatirá doon, ngunit wala siláng pakialam para sa mga klabo. Mayroon pa ring mga pagano doon, ngunit nakatirá silá sa kabundukan kung saan tumutubo ang mga klabo.
Matatagpuan ang isla ng Tadore sa latitud na dalawampu at pitóng minuto patúngong Polong Arctico, at sa longhitud na isandaan at animnapu at isang digri mula sa guhit ng demarkasyon. Siyam at kalahating digri ito sa katimugan ng unang isla ng kapuluan na tinatawag na Ziannal [Zamal], at umaabot pahilaga sa silangan at patimog sa kanluran. Matatagpuan ang Tarenate sa latitud na dalawang sangkatlo na digri patúngong Polong Arctico. Matatagpuan ang Mutir eksakto sa ilalim ng linyang equinoctial. Matatagpuan ang Machian sa sangkapat na digri patúngong Polong Antarctico, at ang Bachian ay patúngo ring Polong Antarctico sa isang digri. Ang Tarenate, Tadore, Mutir, at Machian ay apat na matataas na patusok na bundok kung saan tumutubo ang mga klabo. Kapag naroon ang isang tao sa naturang apat na isla, hindi niya matatanaw ang Bachian, ngunit mas malaki ito kaysa alinman sa apat na islang iyon. Hindi sintalas ng bundok ng mga klabo nitó ang ibá, ngunit mas malaki ito.
Mga salita ng mga táong Muslim na iyon
Para sa kaniláng Panginoon Alla
Para sa isang Kristiyano naceran
Para sa isang Turko rumno
Para sa isang Moro musulman; isilam
Para sa isang Pagano caphre
Para sa kaniláng Mosque mischit
Para sa kaniláng mga Pari maulana catip mundin
Para sa kaniláng mga Pantas horan pandita
Para sa kaniláng mga Deboto mossai
Para sa kaniláng mga Seremonyas zambahehan de ala meschit
Para sa Ama bapa
Para sa Ina mama ambui
Para sa Laláking Anak anach
Para sa Laláking Kapatid saudala
Para sa Laláking Kapatid ni ganito at ganiyan capatin muiadi
para sa German [Pinsan?] saudala sopopu
para sa Lolo niny
para sa Biyenan (Ama) minthua
para sa Manugang (Laláki) mi nanthu
para sa Laláki horan
para sa Babae poran poan
para sa Buhok lambut
para sa Ulo capala
para sa Noo dai
para sa Mata matta
para sa mga Kilay quilai
para sa mga Talukap ng mata cenin
para sa Ilong idon
para sa Bibig mulut
para sa mga Labì bebere
para sa mga Ngipin gigi
para sa mga Gilagid issi
para sa Dila lada
para sa Ngalangala langhi
para sa Babà aghai
para sa Balbas janghut
para sa Bigote missai
para sa Panga pipi
para sa Tenga talingha
para sa Lalamunan laher
para sa Leeg tun dun
para sa mga Balikat balachan
para sa Dibdib dada
para sa Puso atti
para sa Utong sussu
para sa Tiyan parut
para sa Katawan tun dunbutu
para sa Titi botto
Para sa Puki bucchii
Para sa Pakikipagtalik sa sa mga babae amput
Para sa Puwit buri
Para sa mga Hita taha
Para sa Binti mina
Para sa Lulod ng binti tula
Para sa Alak-alakan [ng binti] tilor chaci
Para sa Bukong-bukong buculali
Para sa Sakong tumi
Para sa Paa batis
Para sa Talampakan empachaqui
Para sa Kuko cuchu
Para sa Braso langhan
Para sa Siko sichu
Para sa Kamay tanghan
Para sa malaking Daliri ng kamay [hinlalakí] idun tanghan
Para sa Ikalawang Daliri tungu
Para sa Ikatlo geri
Para sa Ikaapat mani
Para sa Ikalima calinchin
Para sa Bigas bugax
Para sa Niyog sa Maluco at Burne biazzao
[para sa Niyog] sa Lozon nior
[para sa Niyog] sa Java Major calambil
para sa Bunga [saging] pizan
para sa Tubó tubu
para sa mga Kamote gumbili
para sa mga Ugat tulad ng singkamas ubi
para sa Nangka mandicai sicui
para sa Melon antimon
para sa mga Pipino labu
para sa Báka lambu
para sa Baboy babi
para sa Kalabaw carban
para sa Tupa biri
para sa Babaeng kambing cambin
para sa Tandang na manok sambunghan
para sa Inahing manok aiambatina
para sa Kinapong tandang gubili
para sa Itlog talor
para sa Laláking gansa itich
para sa Gansa ansa
para sa Ibon bolon
para sa Elepante gagia
para sa Kabayo cuda
para sa Leon huriman
para sa Usa roza
para sa Áso cuiu
para sa mga Bubuyog haermadu
para sa Pulut-pukyutan gulla
para sa Pagkit lelin
para sa Kandila dian
para sa Mitsa nitó sumbudian
para sa Apoy appi
para sa Usok asap
para sa Dapulan abu
para sa lutong-luto lambech
para sa Tubig tubi
para sa Bulawan amax
para sa Pilak pirac
para sa Mamahaling Bato premata
para sa Perlas mutiara
para sa Asoge raza
para sa Copper tumbaga
para sa Bakal baci
para sa Tinggâ tima
para sa kaniláng mga Gong agun
para sa Cinnabar galuga sadalinghan
para sa Pilak [kulay o tela?] soliman danas
para sa Telang Seda cain sutra
para sa Telang Pula cain mira
para sa Telang Itim cain ytam
para sa Telang Puti cain pute
para sa Telang Lunti cain igao
para sa Telang Dilaw cain cunin
para sa Kupya cophia
para sa Kutsilyo pixao
para sa Gunting guntin
para sa Salamin chiela min
para sa Suklay sissir
para sa Salaming Butil manich
para sa Kampana giringgirin
para sa Singsing sinsin
para sa mga Klabo ghianche
para sa Sinamomo caiumanis
para sa Paminta lada
para sa Mahabàng Paminta sabi
para sa Nutmeg buapala gosoga
para sa alambre ng Copper canot
para sa Pinggan pinghan
para sa Palayok prin
para sa Mangkok manchu
para sa Pinggang Kahoy dulan
para sa Talukab [o plorera?] calunpan
para sa kaniláng mga Panukat socat
para sa Lupa [terra] buchit
para sa Mainland buchit tana
para sa Bundok gonun
para sa Bato batu
para sa Isla polan
para sa isang Punto ng Lupain [isang Tangos] taniun buchit
para sa Ilog songhai
Ano ang pangalan ni ganito-at-ganyan? apenamaito
para sa langis ng Niyog mignach
para sa langis ng Beneseed lana lingha
para sa Asin garan sira
para sa Musk at Hayop nitó castori
para sa kahoy na kinakain ng mga kastor comaru
para sa Linta linta
para sa Civet jabat
para sa Pusang gumagawa ng Civet mozan
para sa Rhubarb calama
para sa Demonyo saytan
para sa Daigdig bumi
para sa Trigo gandun
para sa Matulog tidor
para sa mga Banig tical
para sa Unan bantal
para sa Sakit sachet
para sa Kalusugan bay
para sa uri ng Buhok [Bristle] cunia
para sa Pamaypay chipas
para sa mga Damit nilá chebun
para sa mga Kamiseta bain
para sa mga Bahay nilá pati alam
para sa Taon tanu
para sa Buwan [month] bullan
para sa Araw alli
para sa Gabií mallan
para sa Hápon malamari
para sa Tanghalian tam hahari
para sa Umaga patan patan
para sa Araw [sun] mata hari
para sa Buwan [moon] bulan
para sa Kalahating buwan tanam patbulan
para sa mga Bituin bintan
para sa Kalangitan languin
para sa Kulog [o Trono?] gunthur
para sa Mangangalakal sandgar
para sa Lungsod naghiri
para sa Kastilyo cuta
para sa Bahay rinna
para sa Umupo duodo
Umupo ka, ginoo duodo horandai et anan
Umupo ka, matapat na kasáma duodo horandai et anan
Panginoon tuan
para sa Batàng laláki cana cana
para sa isa sa kaniláng mga Anak-anakan lascar
para sa Alipin alipin
para sa Oo ca
para sa Hindi tida
para sa Maintindihan thao
para sa hindi Maintindihan tida taho
Huwag mo akong tingnan tida liat
Tingnan mo ako liat
Ang maging iisang bagay lámang casi casi; siama siama
para sa Pumatay mati
para sa Kumain macan
para sa Kutsara sandoch
para sa Puta sondal
Malaki bassal
Mahabà pangian
Maliit chechil
Maigsi pandach
para sa Mayroon ada
para sa Wala tida hada
Makinig ka, ginoo tuan diam
Saan papunta ang junk? dimana ajun?
para sa Karayom jalun
para sa Tahiin banan
para sa Sinulid pintal banan
para sa Kasuotan sa ulo ng babae dastar capala
para sa Hari raia
para sa Reyna putli
para sa Duguin buandala
para sa Ugat sa braso kung saan dumudugo urat paratanghan
para sa Dugong nanggagáling sa braso dara carnal
para sa mainam na Dugo dara
Kapag humahatsing silá, nagsasabi silá ng ebarasai
para sa Isda ycam
para sa Polypus calabutan
para sa Karne dagin
para sa Susông-dagat cepot
Kaunti serich
Kalahati satanha sapanghal
para sa Malamig dinghin
para sa Mainit panas
Malayo jan
para sa Katotohanan benar
para sa Kasinungalingan dusta
para sa Magnakaw manchiuri
para sa Langib codis
Kuhanin na
Ibigay mo sa akin ambil
Mataba gannich
Payat golos
para sa Sombrero tundun capala
Ilan? barupa
Isang beses satu chali
Isang Braza dapa
para sa Magsalita catha
para sa Dito siui
para sa Doon sana datan
Magandang Araw salamalichum
para sa Tugon [sa magandang araw] alichum salam
Ginoo, nawa’y palarin ka mali horancaia macan
Nakakain na ako suda macan
Kasama, humayo ka pandan chita horan
para sa Hangad banunchan
Magandang gabí sabalchaer
para sa Tugon [sa magandang gabí] chaer sandat
para sa Magbigay minta
Ibigay sa isang tao bri pocol
para sa Bakal na tanikala balanghu
Anong amoy iyon! bosso chini
Para sa Binata horan muda
para sa Matandang laláki tua
para sa Tagasulat xiritoles
para sa Sulating-papel cartas
para sa Magsulat mangurat
para sa Panulat calam
para sa Tinta dauat
para sa Kahang panulat padantan
para sa Liham surat
Wala sa akin guala
Halika dito camari
Anong nais mo? appa man?
Anong pinadalá mo? appa ito?
para sa Pantalan labuan
para sa Galera gurap
para sa Barko capal
para sa Ulo [ng barko] asson
para sa Dulo [ng barko] biritan
para sa Maglayag belaiar
para sa Mast ng barko tian
para sa Yarda [ng barko] laiar
para sa Rigging [lubid o kadena sa barko—PYK] tamira
para sa Layag leier
para sa Maintop sinbulaia
para sa Lubid ng angkla danda
para sa Angkla san
para sa Bangka sanpan
para sa Sagwan daiun
para sa Kanyon badil
para sa Hangin snghin
para sa Dagat laut
Kasáma, halika dito horan itu datan
para sa mga Punyal nilá calix golog
para sa kaniláng Sisidlan ng punyal daga nan
Para sa Espada padan gole
Para sa Sumpit sumpitan
para sa mga Palaso nilá damach
para sa nakalalasong Yerba upu [?]
para sa Kaluban ng palaso [?] bolo
para sa Búsog [isang sandata] bolsor
para sa mga Palaso nitó anat paan
para sa mga Pusa cochin puchia
para sa Daga ticus
para sa Butiki buaia
para sa mga Uod ng barko capan lotos
para sa Kuwit pamingwit matacanir
para sa Pain pamingwit unpan
para sa Taling pamingwit tunda
para sa Hugasan mandi
Huwag matakot tangan tacut
Pagod lala
Isang matamis na halik para sa Kaibigan sandara
para sa Kalaban sanbat
Tiyak iyon zonhu
para sa Magkalakal biniaga
Hindi ko [I have not] anis
Maging kaibigan pugna
Dalawang bagay malupho
Kung oue
para sa Madla (?) zoroan pagnoro
Pasiyahin ang kaniyang sarili mamain
Mangulubot sa lamig amala
para sa Baliw gila
para sa Tagapagsalin giorobaza
Ilang wika ang alam mo? barapa bahasa tan?
Marami bagna
para sa magsalita tungkol sa Malaca chiaramalain
Saan ang ganito-at-ganyan? dimana horan?
para sa Watawat tonghol
Ngayon sacaran
Sa umaga o búkas ng umaga hezoch
Búkas luza
Kahapon calamari
para sa Martilyo colbasi
para sa Pakò pacu
para sa Lusóng lozon
para sa Pambayo atan
para sa Magsayaw manari
para sa Magbayad baiar
para sa Tumawag panghil
Hindi pa kasal ugan
Kasal na suda babini
Lahat isa sannia
para sa Ulan ugian
para sa Lasing moboch
para sa Balát culit
para sa Adder [o anger?] ullat
para sa Lumaban guzar
Matamis manis
Mapait azon
Kamusta ka? appa giadi?
Mabuti bay
Hindi mabuti sachet
Dalhin mo iyan sa akin biriacan
Duwag ang táong ito giadi hiat horan itu
Tama na [Enough] suda
Ang mga hangin
para sa Hilaga iraga
para sa Timog salatan
para sa Silangan timor
para sa Kanluran baratapat
para sa Timog-kanluran utara
para sa Hilagang-silangan berdaia
para sa Hilagang-kanluran berdaut
para sa Timog-silangan tunghara
Mga Bílang
Isa satus
Dalawa
Tatlo tiga
Apat ampat
Lima lima
Anim anam
Pitó tugu
Walo duoloppan
Siyam sambilan
Sampu sapolo
Dalawampu duapolo
Tatlumpu tigapolo
Apatnapu ampatpolo
Limampu limapolo
Animnapu anampolo
Pitompu tuguppolo
Walompu dualanpolo
Siyamnapu sambilampolo
Isangdaan saratus
Dalawandaan duaratus
Tatlongdaan tigaratus
Apatnadaan anamparatus
Limandaan limaratus
Animnadaan anambratus
Pitongdaan tugurattus
Walongdaan dualapnratus
Siyamnadaan sambilanratus
Isanglibo salibu
Dalawanglibo dualibu
Tatlonglibo tigalibu
Apatnalibo ampatlibu
Limanlibo limalibu
Animnalibo anamlibu
Pitonglibo tugulibu
Walonglibo dualapanlibu
Siyamnalibo sambilanlibu
Sampunglibo salacza
Dalawampunglibo dualacza
Tatlumpunglibo tigalacza
Apatnapunglibo ampatlacza
Limampunglibo limalacza
Animnapunglibo anamlacza
Pitompunglibo tugulacza
Walompunglibo dualapanlacza
Siyamnapunglibo sambilanlacza
Isandaanglibo sacati
Dalawandaanglibo duacati
Tatlongdaanglibo tigacati
Apatnadaanglibo ampatcati
Limandaanglibo limacati
Animnadaanglibo anamcati
Pitongdaanglibo tugucati
Walongdaanglibo dualapancati
Siyamnadaanglibo sambilancati
Isang milyon [ibig sabihin: sampung isandaanglibo] sainta
Lahat ng mga daan, libo, sampunglibo, at daanglibo at milyon ay idinidikit sa mga bílang na satu, dua, atbp.