[The fleet enters the port of Cebu, where, following negotiations, merchandise is exchanged for provisions, and good relations are established.]
[The expedition reaches Cebu. Colambu introduces Magellan to Humabon, the rajah of Cebu. Humabon does not permit Magellan to trade pending Magellan’s payment of tribute.]
El domingo 7 de abril entramos en el puerto de Zubu. Pasamos cerca de varias aldeas, en que vimos casas construidas sobre los árboles, y cuando estuvimos cerca de la ciudad, el comandante hizo enarbolar todos los pabellones y arriar todas las velas, haciendo una descarga general de artillería que produjo gran alarma entre los isleños.
El comandante despachó entonces a uno de sus allegados, acompañado del intérprete, como embajador cerca del rey de Zubu. Al llegar a la ciudad encontraron al rey rodeado de una multitud inmensa, alarmada por el ruido de las bombardas. Comenzó el intérprete por tranquilizar al rey diciéndole que tal era nuestro uso y que este ruido no era sino un saludo en señal de paz y amistad, para honrar a la vez al rey y a la isla. Estas palabras tranquilizaron a todos. Preguntó el rey, por medio de su ministro, al intérprete, qué era lo que nos llevaba a su isla y qué queríamos: a lo cual contestó aquél que su señor, que mandaba la escuadra, era un capitán que estaba al servicio del rey más grande de la tierra, y que el objeto de nuestro viaje era llegar a Maluco, pero que el rey de Massana, donde había tocado, habiéndole hecho grande elogio de su persona, había venido para darse el gusto de visitarle, y al mismo tiempo para tomar refrescos en cambio de mercaderías de las nuestras.
Replicó el rey que fuese bien venido, pero que le advertía que todas las naves que entraban a su puerto para comerciar, debían comenzar por pagarle cierto derecho: en prueba de lo cual, añadió, no hacía aún cuatro días que este derecho había sido cubierto por un junco de Siam, que había llegado a tomar esclavos y oro; llamando en seguida a un mercader moro, llegado también de Siam con el mismo objeto, a fin de que testificase la verdad de lo qué acababa de expresar.
Respondió el intérprete que su señor, siendo capitán de un tan poderoso rey, no había de pagar derecho a ningún otro de la tierra; que si el de Zubu quería la paz, le traía la paz, pero que si quería guerra, se la haría.
El mercader de Siam, aproximándose entonces al rey, le dijo en su idioma: cata raja chita, esto es, señor, tened mucho cuidado con esto; esta gente [los creía portugueses] son los que han conquistado a Calicut, Malaca y todas las grandes Indias. El intérprete, que había entendido lo que el mercader acababa de decir, añadió que su rey era aún mucho más poderoso, tanto por sus ejércitos como por sus escuadras, que el de Portugal, a quien el siamés se refería; que era el rey de España y Emperador de todo el mundo cristiano, y que si hubiese preferido tenerle por enemigo más bien que por amigo, habría enviado un número bastante considerable de hombres y de naves para destruir su isla entera. El moro confirmó al rey lo que el intérprete acababa de expresar.
El rey, sintiéndose entonces embarazado, contestó que se pondría de acuerdo con los suyos y que el día siguiente daría su respuesta, haciendo traer, entre tanto, al enviado del comandante y al intérprete un almuerzo de varios guisados, compuestos todos de carnes, en platos de porcelana.
Después del almuerzo, nuestros enviados regresaron a bordo y nos hicieron relación de todo lo que les había acontecido. El rey de Massana, que, después del de Zubu, era el más poderoso soberano de estas islas, desembarcó para prevenirle al rey de las buenas disposiciones de que nuestro jefe venía animado a su respecto.
[70] At noon on Sunday, 7 April, we entered the port of Cebu. Passing by many villages, we saw many houses built upon logs. On approaching the city, the captain-general ordered the ships to put out their flags; the sails were lowered and arranged as if for battle, and all the artillery was fired, which greatly frightened those people. The captain sent a personal servant of his as ambassador to the king of Cebu with the interpreter. When they reached the city, they found a vast crowd of people together with the king, all of whom had been frightened by the mortars. The interpreter told them that this was our custom when arriving at such places, as a sign of peace and friendship, and we had discharged all our mortars to honour the king of the village. The king and all of his men were reassured, and the king had us asked by his governor what we wanted. The interpreter replied that his master was a captain of the greatest king and prince in the world, and that he was going to discover the Moluccas; nevertheless, he had come solely to visit the king and to buy food with his merchandise because of the good report he had had of him from the king of Mazaua. The king told him that he was welcome, but that it was their custom for all ships entering their ports to pay tribute, and that it was but four days since a junk from Siam laden with gold and slaves had paid him tribute; and as proof of his statement, the king pointed out to the interpreter a merchant from Siam, who had remained on the island to trade in gold and slaves.
[71] The interpreter told the king that, since his master was the captain of so great a king, he did not pay tribute to any lord in the world, and that if the king wished peace he would have peace, but if war, he would have war. Thereupon, the Moor merchant said to the king ‘Cata raia chita,’ that is to say, ‘Look well, sire, these men are the same who have conquered Calicut, Malacca, and all India Major. If they are treated well, they will give good treatment, but if they are treated badly, they will deliver bad treatment and worse, as they have done to Calicut and Malacca.’
The interpreter understood it all and told the king that his master’s king was more powerful in men and ships than the king of Portugal, that he was the king of Spain and emperor of all the Christians, and that if the king did not care to be his friend he would next time send so many men that they would destroy him. The Moor related everything to the king, who said thereupon that he would confer with his men, and would answer the captain on the following day. Then he had served a meal of many dishes, all made from meat and contained in porcelain platters, as well as many jars of wine. After our men had eaten, they returned and told us everything. The king of Mazaua, who was the most influential after that king and the lord of a number of islands, went ashore to speak to the king about the great courtesy of our captain-general.
Tanghali ng Linggo, ikapito ng Abril, pumasok kami sa pantalan ng Zubu, at dumaan sa maraming nayon kung saan namin nakita ang maraming bahay na itinayô sa mga troso. Hábang papalapít sa lungsod, inutusan ng kapitán- heneral ang mga barko na iwagayway ang kaniláng mga bandera. Ibinaba ang mga layag at iniayos na parang sasabak sa laban, at pinaputok lahat ng artilyeriya, na siyáng nakapagdulot ng labis na tákot sa mga tao roon. Ipinadalá ng kapitán ang isa niyang ampong anak na laláki bílang embahador sa hari ng Zubu, kasáma ang tagasalin. Pagdatíng nilá sa lungsod, nadatnan nilá ang napakalaking madlâ kasáma ang hari, at lahat silá ay natakot ng mga kanyon. Ipinaalam sa kanilá ng tagasalin na iyon ang aming nakasanayan kapag pumapasok sa mga ganoong lugar, bílang tanda ng kapayapaan at pakikipagkaibigan, at na pinaputok namin ang lahat ng kanyon bílang pagpupugay sa hari ng nayon. Napanatag ang loob ng hari at ng lahat ng kaniyang tauhan, at tinanong kami ng hari sa pamamagitan ng kaniyang gobernador kung ano ang kailangan namin. Sumagot ang tagasalin na ang kaniyang panginoon ay kapitán ng pinakadakilang hari at prinsipe sa buong mundo, at na tutuklasin niya ang Maluco; ngunit dumatíng siyá para lámang dalawin ang hari dahil sa magandang ulat tungkol dito na narinig ng kapitán mula sa hari ng Mazaua, at upang bumili ng pagkain gámit ang daláng kalakal. Sinabi ng hari sa kapitán na tanggap siyá sa lugar na iyon, ngunit nakasanayan niláng pagbayarin ng buwis ang lahat ng barko na pumapasok sa kaniláng mga pantalan, at na apat na araw pa lámang ang lumipas mula noong nagbayad sa kaniya ng buwis ang isang junk mula sa Ciama [Siam] na may lulang ginto at mga alipin. Bílang pagpapatunay sa kaniyang pahayag, itinuro ng hari sa tagasalin ang isang mangangalakal mula sa Ciama, na siyáng naiwan upang ikalakal ang ginto at mga alipin. Sinabi ng tagasalin sa hari na dahil ang kaniyang panginoon ay kapitán ng isang napakadakilang hari, hindi ito nagbabayad ng buwis sa kahit sinong pinunò sa mundo, at kung gusto ng hari ang kapayaan ay makakamit niya ang kapayapaan, ngunit kung sa halip ay digmaan—digmaan. Sa sandaling iyon, sinabi ng mangangalakal na Muslim sa hari, “cata raia chita”; ibig sabihin, “Pagmasdang mabuti, ginoo. Ang mga táong ito ang siyá ring sumakop sa Calicut, Malaca, at ang lahat ng India Magiore. Kapag nakatanggap silá ng maayos na pagtrato, magbibigay din silá nang maayos na pagtrato, ngunit kung tatratuhin silá nang malupit, malupit at mas masamâ pang pagtrato, tulad ng ginawa nilá sa Calicut at Malaca.” Naintindihan itong lahat ng tagasalin at sinabi sa hari na ang hari ng kaniyang panginoon ay mas makapangyarihan sa bílang ng mga tauhan at mga barko kaysa hari ng Portugal, na siyá ang hari ng España at emperador ng lahat ng Kristiyano, at kung walang pakialam ang hari sa pakikipagkaibigan sa kaniya ay magpapadalá siyá sa susunod ng napakaraming tauhan upang wasakin ito. Ibinahagi itong lahat ng Muslim sa hari, na nagsabing pag-uusapan nilá ito ng kaniyang mga tauhan at tutugon sa kapitán kinabukasan. Pagkatapos ay nagpahatid siyá nang maraming meryenda, lahat ay gáling sa karne at nakalagay sa mga porselanang plato, bukod pa sa maraming banga ng alak. Pagkatapos makapagminindal ng mga tauhan namin, bumalik silá at sinabi sa amin ang lahat. Dumaong ang hari ng Mazaua, na siyáng pinakaimpluwensiyal pagkatapos ng nasabing hari at pinunò ng maraming isla, upang makipag-usap sa haring iyon tungkol sa lubos na paggalang ng aming kapitán-heneral.