[The Europeans attack a group of junks off Brunei, capturing four and killing several others.]
[Off the shores of Brunei, the expedition encounters a large armada of the prince of Luzon, who happens to be the Brunei sultan’s admiral. Captured, the prince of Luzon bribes Carvalho for his freedom; the expedition deposes Carvalho and places him behind bars. Espinosa is then named the new captain-general of the expedition, while Juan Sebastian Elcano assumes his former position as the captain of the Victoria. Later accounts identify the prince of Luzon as Rajah Matanda of Manila.]
[12- Brunei- Jolo Island- Kagayan Island- septentrional Celebes Islands – Tidore, Moluccas Islands
Departure on July 29, 1521- Arrival on November 8, 1521.]
En la mañana del 29 de julio, que era lunes, vimos venir hacia nuestras naves más de cien piraguas, divididas en tres escuadras, con otros tantos tungulis, o sea sus pequeñas barcas. Como temíamos ser atacados a traición, nos hicimos inmediatamente a la vela, y eso con tanta precipitación que nos vimos obligados a abandonar un ancla. Nuestras sospechas aumentaron cuando nos fijamos en varias embarcaciones grandes llamadas juncos, que el día precedente habían venido a fondear por la popa de nuestras naves, lo que nos hizo temer ser asaltados por todos lados. Nuestro primer cuidado fue librarnos de los juncos, contra los cuales hicimos fuego, de suerte que en ellos matamos mucha gente. Cuatro de ellos quedaron en nuestro poder y los otros cuatro restantes se salvaron yendo a dar en tierra. En uno de los juncos que tomamos se hallaba el hijo del rey de la isla de Lozón, que era el capitán general del rey de Burné, y que acababa de conquistar con sus juncos una gran ciudad llamada Laoé, edificada sobre una punta de la isla, hacia la gran Java. En esta expedición había saqueado esa ciudad porque sus habitantes preferían obedecer al rey gentil de Java antes que al rey moro de Burné.
Juan Carvallo, nuestro piloto, sin decimos una palabra, puso en libertad a este capitán, movido, según lo supimos después, por una fuerte suma de oro que le había ofrecido. Si le hubiésemos conservado, el rey Siripada nos habría dado, sin duda alguna, por su rescate todo lo que hubiéramos querido, porque se había hecho formidable a los gentiles, que son enemigos del rey moro.
En el puerto en que nos hallábamos no existe sólo la ciudad de que Siripada es señor, sino también otra habitada por gentiles, edificada igualmente a orillas del mar, y aun más grande que la de los moros. La enemistad entre ambos pueblos es tan grande que casi no se pasa día sin que ocurran querellas y combates. El rey de los gentiles es tan poderoso como el de los moros, aunque no tan vano, y aun parece que sería fácil introducir el cristianismo en sus dominios.
El rey moro, habiendo sido informado del daño que acabábamos de hacer a sus juncos, se apresuró a manifestarnos, por medio de uno de los nuestros de los que se habían establecido en tierra para comerciar, que dichas embarcaciones no venían contra nosotros, pues no hacían sino pasar para llevar la guerra a los gentiles; y para probárnoslo nos mostraron algunas cabezas de estos últimos muertos en la batalla. Con esto hicimos decir al rey que si lo que nos manifestaba era verdadero, no tenía más que enviamos a los dos hombres que permanecían en tierra con las mercancías y al hijo de Juan Carvallo, en lo que no quiso consentir. Así fue castigado Carvallo con la pérdida de su hijo, que había nacido en Brasil, que habría sin duda recobrado en cambio del capitán general que puso en libertad por oro. Retuvimos a bordo a dieciséis de los principales de la isla y a tres mujeres que pensábamos conducir a España para presentarlas a la reina, pero que Carvallo se guardó para sí.
Los moros andan desnudos, como todos los habitantes de estas regiones. Estiman sobre todo el azogue, que beben pretendiendo que conserva la salud y cura las enfermedades. Adoran a Mahoma y siguen su ley, por cuya razón no comen jamás carne de puerco. Se lavan el trasero con la mano izquierda, de la cual no se sirven jamás para comer, y no orinan de pie sino al uso de las mujeres. Se lavan la cara con la mano derecha, pero no se frotan jamás los dientes con los dedos.
Son circuncidados como los judíos. No matan cabras ni gallinas sin dirigirse de antemano al sol. Cortan a las gallinas las extremidades de las alas y la piel que tienen debajo de las patas, y en seguida las parten en dos. No comen de animal alguno que no haya sido muerto por ellos mismos.
Esta isla produce alcanfor, especie de bálsamo que exuda gota a gota de entre la corteza y el tronco del árbol: estas gotas son tan pequeñas como los granos del salvado. Si se deja el alcanfor expuesto al aire, se evapora insensiblemente. El árbol que lo produce se llama capor. Se encuentran también canela, jengibre, mirabolanos, naranjos, limones, caña de azúcar, melones, cidrascayotas, rábanos, cebollas, etcétera. Entre los animales hay elefantes, caballos, búfalos, cerdos, cabras, gallinas, gansos, cuervos y varias otras especies de aves.
Se dice que el rey de Burné posee dos perlas tan grandes como huevos de gallina y tan perfectamente redondas, que, colocándolas sobre una mesa bien lisa, no se están jamás quietas. Cuando le llevamos nuestros presentes, le manifesté por señas que deseaba mucho verlas, y aunque prometió mostrárnoslas, no lo merecimos, pero algunos de los jefes me dijeron que el hecho era exacto.
Los moros de este país usan una moneda de bronce con un agujero para ensartarla: de un lado tiene cuatro letras, que son los cuatro caracteres del gran rey de la China. La llaman pici. En nuestros tratos, nos daban por un cathil de mercurio, o sea por un peso de dos libras, seis tazones de porcelana, y por un cuaderno de papel nos daban aún más. El cathil de bronce nos valía un pequeño vaso de porcelana; tres cuchillos, uno más grande, y ciento sesenta cathiles de bronce un bahar de cera. El bahar tiene un peso de doscientos tres cathiles. Por ochenta cathiles un bahar de sal, y por cuarenta un bahar de anime, especie de goma, de que se sirven para calafatear las embarcaciones, porque en este país no hay alquitrán. Veinte tabils hacen un cathil. Las mercaderías que aquí se prefieren son cobre, mercurio, cinabrio, vidrio, géneros de lana y las telas; pero sobre todo el hierro y los anteojos.
Los juncos de que hemos hablado son sus embarcaciones más grandes. He aquí cómo están hechas: la obra viva, hasta dos palmos de la obra muerta, con tablones unidos por amarras de madera; su construcción es bastante buena. En la parte superior llevan cañas muy gruesas que sobresalen de los bordes del junco para formar contrapeso. Estos juncos cargan tanto como nuestros buques. Los mástiles son hechos de las mismas cañas, y las velas, de corteza de árbol.
Habiendo visto en Burné mucha porcelana, quise tomar mis informaciones a este respecto, y se me dijo que la hacían de una especie de tierra muy blanca, que dejan enterrada durante medio siglo para retinarla, de suerte que usan el proverbio de que el padre se entierra para el hijo. Pretenden que si se echa veneno en uno de estos vasos, se triza inmediatamente.
La isla de Burné es tan grande que para bojearla se necesitarían tres meses. Está situada hacia los 5° 15′ de latitud septentrional y a 176° 40′ de longitud de la línea de demarcación.
Al partir de esta isla volvimos hacia atrás en busca de un sitio a propósito y adecuado para recorrer nuestras naves, una de las cuales tenía una considerable vía de agua, y la otra, falta de piloto, había dado contra un bajo cerca de una isla llamada Bibalón; pero, a Dios gracias, la pusimos de nuevo a flote. Corrimos también otro gran peligro: un marinero, al despabilar una vela, por inadvertencia, arrojó una mecha encendida en una caja de pólvora de cañón, pero anduvo tan presto en retirarla que la pólvora no alcanzó a encenderse.
De camino vimos cuatro piraguas, de las cuales tomamos una cargada con cocos, destinada a Burné, cuya tripulación se salvó en una isla pequeña. Las otras tres escaparon, retirándose detrás de unos islotes.
[121] On Monday morning, 29 July, we saw more than one hundred praus divided into three squadrons and a like number of tunguli (which are their small boats) coming toward us. Upon catching sight of them, imagining that there was some trickery afoot, we hoisted our sails as quickly as possible, slipping an anchor in our haste. We were especially concerned that we might be caught in between certain junks that had anchored behind us on the preceding day. We immediately turned upon the latter, capturing four of them and killing many persons. Three or four of the junks sought flight by beaching. In one of the junks that we captured was the son of the king of the island of Luzon. He was the captain-general of the king of Brunei, and came with those junks from a large city named Laoe, which is located at the end of that island [Borneo] toward Java Major, which he had destroyed and sacked because it refused to obey the king [of Brunei] but [obeyed] the king of Java Major instead. João Carvalho, our pilot, released that captain and the junks without our consent, for a certain sum of gold, as we learned afterward. Had the pilot not given up the captain to the king, the latter would have given us whatever we had asked, for that captain was exceedingly feared throughout those regions, especially by the heathens, as the latter are very hostile to that Moorish king.
[122] In that same port there is another city inhabited by heathens, which is larger than that of the Moors, and built like the latter in salt water; on that account, the two peoples have daily combats together in that same harbour. The heathen king is as powerful as the Moorish king, but is not so haughty, and could be converted easily to the Christian faith.
When the Moorish king heard how we had treated the junks, he sent us a message by one of our men who was ashore to the effect that the praus were not coming to do us any harm, but that they were going to attack the heathens, and as a proof of that statement, the Moors showed him some heads of men who had been killed, which they declared to be the heads of heathens.
We sent a message to the king, asking him to please allow two of our men who were in the city for purposes of trade and the son of João Carvalho, who had been born in the country of Verzin, to come to us, but the king refused. That was the result of João Carvalho’s letting the above captain go.
We kept sixteen of the most important men [of the captured junks] to take them to Spain, and three women in the queen’s name, but João Carvalho claimed the latter for himself.
[123] Junks are their ships, and they are made in the following manner: the bottom part stands about two spans above the water and is of planks fastened with wooden pegs, which are very well made. Above that they are entirely made of very large bamboo, and one of those junks carries as much cargo as a ship . On both sides they use bamboos as counterweights; their masts are made of bamboo, and the sails are made of the bark of trees. Their porcelain is a sort of exceedingly white earth that is left for fifty years under the earth before it is worked, for otherwise it would not be fine. The father buries it for the son. If [poison] is placed in a dish made of fine porcelain, the dish immediately breaks.
The money used by the Moors in those regions is of bronze pierced in the middle in order that it may be strung, and on only one side of it are four characters, which are letters of the great king of China; and they call that money picis. They gave us six porcelain dishes for one cathil (which is equivalent to two of our pounds) of quicksilver; one hundred picis for one quire of writing
paper; one small porcelain vase for 160 cathils of metal; one porcelain vase for three knives; one bahar (which is equivalent to 203 cathils) of wax for 160 cathils of bronze; one bahar of salt for eighty cathils of bronze; one bahar of anime to caulk the ships (for no pitch is found in those regions) for forty cathils of metal. Twenty tahils make one cathil. There the people highly esteem metal, quicksilver, glass, cinnabar, wool cloth, linens, and all our other merchandise, although iron and spectacles more than all the rest. Those Moors go naked like the others. They drink quicksilver: the sick man drinks it to cleanse himself, and the well man to preserve his health.
[124] The king of Brunei has two pearls as large as two hen’s eggs, and they are so round that they will not stand still on a table; I know that for a fact, for when we carried the king’s presents to him, signs were made for him to show them to us. He said that he would show them next day. Afterward some chiefs said that they had seen them.
[125] Those Moors worship Muhammad, and his law states: do not eat pork; wash the buttocks with the left hand and do not to use that hand to eat; do not cut anything with the right hand; sit down to urinate; do not kill fowls or goats without first addressing the sun; cut off the tops of the wings of hens with the little bits of skin that stick up from under the wings and the feet and then split them down the middle; wash the face with the right hand, but do not clean the teeth with the fingers; and do not eat anything that has been killed unless by them. They are circumcised like the Jews.
[126] Camphor, a kind of balsam, is produced in that island, and it seeps between the wood and the bark, and the drops are as small as [grains of] wheat bran. If it is exposed it gradually evaporates; those people call it capor. Cinnamon, ginger, mirabolans, oranges, lemons, jackfruit, watermelons, cucumbers, gourds, turnips, cabbages, scallions, cows, buffaloes, swine, goats, chickens, geese, deer, elephants, horses, and other things are found there. That island is so large that it takes three months to sail round it in a prau. It lies in a latitude of five and one-fourth degrees toward the Arctic Pole, and in a longitude of 176 and two-thirds degrees from the line of demarcation, and its name is Borneo.
[Chart of Burne (Borneo), Loat (Loac?), and the scroll: ‘Where the living leaves are.’ (X)]
[Chart of Mindanao (XI)]
[Chart of Zzolo (Jolo), Subanin, Tagima (Basilan), Cavit (Cavite) and the scroll: ‘Where the pearls are born’ (XII)]
[127] Leaving that island, we turned back in order to find a suitable place to caulk the ships, for they were leaking. One ship ran on to some shoals of an island called Bibalon, because of the carelessness of its pilot, but by the help of God we freed it. A sailor of that ship incautiously snuffed a candle into a barrel full of gunpowder. He quickly snatched it out without any harm. Then pursuing our course, we captured a prau laden with coconuts on its way to Borneo. Its crew sought refuge on a small island. While we were capturing this one, three other praus escaped behind certain islets.
Noong umaga ng Lunes, ika-dalawampu at siyam ng Hulyo, nadatnan naming patúngo sa amin ang mahigit isandaang prau na nakahati sa tatlong eskuwadron at parehong bílang ng tunguli (na mga maliliit niláng bangka). Pagkakita sa kanilá, at iniisip na mayroong panlilinlang na nagaganap, mabilis naming itinaas ang mga layag sa abót ng aming makakaya, at nakaiwan ng isang angkla sa aming pagmamadalî. Inasahan lalo namin na madadakip kami sa gitna ng ilang junk na nagbaba ng angkla sa likuran namin noong nakaraang araw. Kaagad kaming lumiko pabalik sa hulí, at nakadakip ng apat sa kanilá at nakapaslang ng maraming tao. Sinikap tumakas ng tatlo o apat sa mga junk sa pamamagitan ng pagsadsad sa dalampasigan. Nadakip namin sa isa sa mga junk ang anak ng hari ng isla ng Lozon. Siyá ang kapitán-heneral ng hari ng Burne, at dumatíng sakay ng mga naturang junk mula sa isang malaking lungsod na may ngalang Laoe, na matatagpuan sa dulo ng naturang isla [Borneo] patúngong Java Major. Winasak at dinambong niya ang naturang lungsod dahil tumanggi itong sundin ang hari [ng Burne], at sa halip ay ang hari ng Java Major. Nalaman namin pagkaraan na pinayagang makaalis ng aming pilotong si Giovan Carvaio ang kapitán at mga junk nang walang pahintulot sa amin kapalit ng ilang ginto. Kung hindi pinakawalan ng piloto ang kapitán sa hari, ibibigay sa amin ng hulí ang lahat ng aming hihilingin, sapagkat labis na kinatatakutan ang naturang kapitán sa mga rehiyong iyon, lalo ng mga pagano, dahil labis na palabán ang hulí sa naturang haring Muslim. Sa parehong pantalan matatagpuan ang isa pang lungsod na tinitirhan ng mga pagano, na mas malaki sa banwa ng mga Muslim, at tulad ng hulí at itinayô sa tubig-alat. Dahil dito, araw-araw naglalaban ang dalawang lahi sa parehong daungan. Singkapangyarihan ng haring Muslim ang haring pagano, ngunit hindi kasing mapagmataas, at maaaring madalîng mabago túngo sa pananampalatayang Kristiyano. Pagkarinig ng haring Muslim kung paano namin tinrato ang mga junk, nagpadalá siyá ng mensahe sa pamamagitan ng isa sa mga tauhan namin na nása pampang, na ang punò’t dulo ay dumatíng ang mga prau hindi upang saktan kami kung hindi upang lusubin ang mga pagano. Bílang patunay ng pahayag na iyon, ipinakita sa kaniya ng mga Muslim ang ilang ulo ng mga táong napatay, na siyáng tinukoy nilá bílang ulo ng mga pagano. Nagpadalá kami ng mensahe sa hari na hinihiling siyáng pakipakawalan sa amin ang dalawa sa mga tauhan naming naroon sa lungsod upang makipagkalakal at ang anak ni Johan Carvaio, na isinilang sa bayan ng Verzin, ngunit tumanggi ang hari. Iyon ang kinalabasan ng pagpapakawala ni Johan Carvaio ng kapitán. Tinago namin ang labing-anim sa mga pinakapinunòng laláki [ng mga dinakip na junk] upang dalhin sa España, at tatlong babae sa ngalan ng reyna, ngunit kinamkam ni Johan Carvaio ang hulí para sa kaniyang sarili.
Ang mga junk ang kaniláng mga barko at binubuo sa ganitong paraan: ginagawa ang ilalim na bahagi sa taas na mahigit-kumulang dalawang palad mula sa tubig at binubuo ng mga tablang itinali gámit ang mga tornilyong kahoy, na napakahusay ng pagkakagawa; sa taas nitó ay gawa na lahat sa napakalalaking kawayan. Mayroon siláng kawayan bílang kontratimbang. May lulang sindami ng karga ng isang barko ang isa sa mga naturang junk. Yarì sa kawayan ang mga mast, at sa balakbak ng mga punò ang mga layag. Ang kaniláng porselana ay isang uri ng napakaputing lupa na iniiwan sa ilalim ng lupa sa loob ng limampung taon bago ito gamitin, sapagkat kung hindi ay hindi ito magiging mainam. Inililibing ito ng ama para sa anak na laláki. Kapag nilagyan [ng lason] ang isang pinggang yari sa pinong porselana, kaagad itong mabibiyak. Ang salaping gawa ng mga Muslim sa mga naturang rehiyon ay yari sa tansong binutasan sa gitna upang maitali ito. Sa isang mukha lámang nitó mayroong apat na karakter, na siyáng mga titik ng dakilang hari ng Tsina. Picis ang tawag nilá sa nasabing salapi. Binigyan nilá kami ng anim na porselanang pinggan para sa isang cathil (na katumbas ng dalawa sa mga pound natin ng asoge; isandaang picis para sa isang aklat ng sulatíng papel; isang maliit na porselanang plorera para sa isandaan at animnapung cathil ng tanso; isang porselanang plorera para sa tatlong kutsilyo; isang bahar (na katumbas ng dalawandaan at tatlong cathil) ng pagkit para sa 160 cathil ng tanso; isang bahar ng asin para sa walumpung cathil ng tanso; isang bahar ng anime na pantapal ng mga barko (dahil walang matatagpuang alkitran sa mga rehiyong iyon) para sa apatnapung cathil ng tanso. Binubuo ng dalawampung tahil ang isang cathil. Sa lugar na iyon, labis na pinahahalagahan ng mga tao ang tanso, asoge, salamin, cinnabar, tela ng tupa, linen, at lahat ng ibá pa naming kalakal, ngunit higit ang bakal at antipara kaysa ang ibáng lahat. Hubo’t hubad ang mga naturang Muslim tulad ng ibá pang lahi [ng mga rehiyong iyon]. Umiinom silá ng asoge—iniinom ito ng isang maysakit upang linisin ang sarili, at ang malusog upang panatilihin ang kaniyang kalusugan.
Mayroong dalawang perlas na sinlaki ng dalawang itlog ng inahin ang hari ng Burne. Napakabilog ng mga ito na hindi silá tatayô sa isang mesa. Alam ko itong tunay, sapagkat noong dinalá namin ang mga handog ng hari sa kaniya, may mga ginawang senyas upang ipakita niya ang mga ito sa amin, ngunit sinabi niyang ipapakita niya ang mga ito kinabukasan. Pagkaraan, sinabi sa amin ng ilang pinunò na nakita nilá ang mga ito.
Sinasamba ng mga naturang Muslim si Mahomet at kaniyang batas: bawal kumain ng karne ng baboy; bawal hugasan ang puwit gámit ang kaliwang kamay; bawal gamitin ang nasabing kamay sa pagkain; bawal humiwa ng kahit ano gámit ang kanang kamay; kailangang umupo kapag umiihi; bawal pumatay ng manok o kambing nang hindi muna magpanambitan sa araw; kailangang tagpasin ang mga tuktok ng mga pakpak na may maliliit na piraso ng balát na lumalabas mula sa ilalim, at ang mga paa ng manok; at pagkatapos ay kailangang hatiin ito sa dalawa; kailangang maghilamos gámit ang kanang kamay, ngunit bawal linisin ang ngipin gámit ang mga daliri; at bawal kumain ng kahit anong pinatay maliban kung silá mismo ang pumatay. Tulî silá tulad ng mga Hudyo.
Ginagawa sa islang iyon ang alkampor, isang uri ng balsamo. Tumatagas ito mula sa gitna ng kahoy at ng balakbak, at ang mga patak ay sinliit ng [mga butil] ng bran ng trigo. Paunti-unti itong matutuyo kapag nabilad. Tinatawag itong capor ng mga táong iyon. Matatagpuan doon ang mga sinamomo, luya, mirabolan, kahel, limon, nangka, pakwan, pipino, gourd, singkamas, sibuyas, murang sibuyas, báka, kalabaw, baboy, kambing, manok, gansa, usa, elepante, kabayo, at ibá pa. Napakalaki ng islang iyon na kailangan ng tatlong buwan upang maglayag paikot nitó sa isang prau. Matatagpuan ito sa latitud na lima at sangkapat na digri patúngong Polong Arctico, at sa longhitud na isandaan at pitumpu at anim at dalawang sangkatlong digri mula sa guhit ng demarkasyon, at may ngalan itong Burne.
Paglisan sa naturang isla, bumalik kami ng landas upang makahanap ng mainam na lugar upang i-caulk ang mga barko, sapagkat tinatagasan silá. Isang barko ang sumadsad sa ilang bahura sa islang tinatawag na Bibalon, dahil sa kapabayaan ng piloto nitó, subalit naikalas namin ito sa tulong ng Panginoon. Isang mandaragat ng naturang barko ang walang-ingat na nagpatay ng kandila sa isang bariles na punô ng pulbura, ngunit kaagad niya itong nahablot nang walang pinsala. Pagkatapos sundan ang aming landas, nadakip namin ang isang prau na may lulang mga buko papunta sa Burne. Naghanap ng mapagtataguan ang mga tripulante nitó. Bago namin ito madakip, tatlo pang ibang prau ang nakatakas sa likod ng ilang munting isla.